نقش پایگاه اجتماعی نخبگان و ارتباط ان با رادیکالیسم و تحولات اجتماعی
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
[12 May 2014]
[ سید صلاح الدین ایوبیان]
در سال های اخیر با چند برابر شدن تعداد دانشگاه ها و موسسات اموزش عالی و نتیجتا چند برابر شدن تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهی و نیز ورود تحصیل کردگان از بسیاری از کشورها
بخصوص از کشورهای اروپای شرقی و اقمار سابق شوروی به ایران . و از طرفی نبود بازار کار مناسب برای بیشتر این افراد ، سبب شده که بسیاری از این افراد به سوی مشاغل کاذب و بی ارتباط با تحصیلا تشا ن کشیده شوند .بررسی این مسئله وعوارض و تاثیرات فردی و اجتماعی این مسئله موضوع این مقاله میباشد . قشر تحصیل کرده در ایران که سرمایه ای جز اندوخته های تحصیلی و دانشگاهی ندارد در حال حاضر دچار یک نوع تعارض خاص روانی و اجتماعی است که در اصطلاح جامعه شناسی ان را (تعارض در پایگاه اجتماعی) می نامند .این پارادوکس دارای پیامد های مخرب روانی و اجتماعی گوناگون است . درک و شناخت این پدیده و تلاش برای حل ان یک نیاز مبرم اجتماعی است. ( پایگاه اجتماعی ) به، سمت، منصب، و مقام و موضعی که فرد یا گروهی در جامعه اشغال می کنند گفته می شود . هر پایگاه اجتماعی با یک نقش اجتماعی مشخص می شود . نقش اجتماعی در حقیقت جبه پویای خرد در نظام اجتماعی است. در تحلیل های جامعه شناختی ،هماهنگی نقش و پایگاه و عناصر مختلفی که ( دارنده پایگاه ) ملزم به ایفای نقش انهاست،از اهمیت زیادی برخوردار است ،بدین معنی که افراد سعی می کنند رفتار و احساساتشان را با نقش اجتماعی خود مطابقت دهند .چرا که عدم انطباق این دو اثار سویی را در پی می اورد .و دقیقا همین نکته اخیر اساس * نظریه پارادوکس در پایگاه اجتماعی *را تشکیل می دهد.طبق این نظریه چون افراد معمولا دارای پایگا ه های متفاوت اجتماعیند ،چنانچه باورها و رفتارهایی که از( دارنده پایگاه) انتظار می رود با یکدیگر تناسب داشته باشند ،اشکالی پیش نمی اید .اما اگر از فردی در پایگاه اجتماعیش تقاضای متفاوتی شود ،یعنی انتظار ایفای نقشهای متناقض از او برود ، در ان صورت برای فرد صاحب پایگاه تصمیم گیری در مورد نحوه رفتار با اطرافیان و تشخیص اینکه بر چه مبنایی باید کنشهای متقابل خود را سامان دهد مشکل می گردد . چنین ابهامی منشا اضطراب و تنش روانی ( استرس) است .از جمله واکنشهای طبیعی در قبال استرس و اضطراب این است که فرد سعی می کند به نحوی از ان خلاصی یابد ، و این تلاش ممکن است به اشکال مختلف ، همچون انزواگرایی یا سعی در تغییر بنیادی شرایط ظاهر شود .تحصیلکردگان ایران بیش از هر قشر و گروه دیگری در داخل ایران ،دچار تعارض در پایگاه اجتماعیند.البته این مختص تحصیل کردگان در ایران نیست و در بسیاری از کشورها بخصوص کشورهای جهان سوم این وضع مشهود است . .مسلما افراد تحصیل کرده تنها قشر درگیر در تعارض نیستند ، وتعارض انان نیز تنها پارادوکس موجود در جامعه نیست.اما تعارض پایگاه اجتماعی روشنفکران به حدی بارز است که اگر ان را بزرگترین پارادوکس پایگاه اجتماعی موجود در جامعه ایران ندانیم ، دست کم باید یکی از بزرگترین تعارضات به حساب اوریم.از انجا که درصد بزرگی از تحصیل کردگان و متخصصین در ایران به کارهای دولتی مشغولند و درامد انان متناسب با میزان تورم افزایش نمی یابد ،لذا پایگاه اقتصادی انان در قیاس با بسیاری ازقشرهای دیگر تنزل می یابد .و در نتیجه دچار تعارض شدید پایگاه می شوند .از خصوصیات بارز تنش روانی ناشی از تعارض در پایگاه اجتماعی ایجاد انگیزه جهت رهایی از ان تنش (استرس) است.یکی از طرقی که فرد با توسل به ان سعی می کند از استرس رهایی یابد کوشش در بالا بردن مقام و منزلت پایگاه اجتما ئیش و هم سطح کردن ان با پایگاه های بالا یا بالاترین پایگاه اجتما عیش می باشد. از این روست که می بینیم تحصیل کردگان ایران سعی می کنند که برای رهایی از تعارض در پایگاه اجتماعیشان ،منبع درامد دیگری برای خود دست و پا می کنند ، تا وضع اقتصادی خود را بهبود بخشند .به همین دلیل ما مبینیم تعداد زیادی از این قبیل افراد به شغل های کاذب مختلف از قبیل مسافر کشی ،خریدو فروش سکه ،دلار،واسطه گری و خرید وفروش ملک و .......... که شان انها در سطح نازلتری از شان پایگاه اجتماعیشان است روی می اورند.البته انان ترجیح می دادند که برای بهبود وضع مالی خود به مشاغلی که شان بالاتری دارند دست بزنند .اما چون پول در اوردن کار اسانی نیست ناچار به طور موقت هم که شده به مشاغل سطح پائین (از نظر پایگاه)تن در می دهند. در عمل عده زیادی از انها در تلاش برای متناسب کردن پایگاه اجتماعی و اقتصادی و حرفه ای خود ناکام می مانند ، و اضطراب ناشی از تعارض پایگاه اجتماعی با شدت بیشتر و در ابعاد وسیعتربر انان چیره میشود .این اضطراب دو دلیل عمده دارد: الف )دست زدن به کاری که فرد ان را در شان و منزلت خود نمیداندواز نظراجتماعی نیز چنین پنداشته می شود ، که امری استرس زاست.ب )عدم موفقیت نتنها تنش روانی را تشدید می کند بلکه * احساس اجحاف و سرخوردگی * را نیز در فرد بیدار می کند. طبق تحلیل طبقاتی جامعه ، باید انتظار داشت که احساس اجحاف و سرخوردگی در میان کارگران قویتر از سایر طبقات باشد ،اما در عمل الزاما چنین نیست .از این رو شماری از جامعه شناسان معتقدند که تحلیل پایگاه اجتماعی در بعضی موارد از تحلیل طبقاتی چنین پدیده هایی بهتر و واقع بینانه تر است .* اروین گافمن * در مطالعات خود دریافت که رابطه ای بینتضاد یا تعارض پایگاه اجتماعی فرد در زمینه های درامد ، تحصیلات ،و پرستیز شغلی ،و علاقه به تغییر بنیادی در چگونگی توزیع قدرت وجود دارد و هر چه این تعارض عمیق تر باشد به همان اندازه ایمان فرد نسبت به نظام موجود سست تر و ارزوی دگر گونی بیشتر است. یعنی انهایی که تحت فشار روانی ناشی از تعارض پایگاه اجتماعیند سعی می کنند به نحوی این تعارضات را حل کنند ،و اگر نتوانند وضع خود را بهبود بخشند و پایگاه اجتماعیشان را مناسب سازند سعی می کنند شرایط موجود و محیط را دگرگون کنند .میل به دگرگونی بنیادی ،معمولا این افراد را به چپ گرایی و رادیکالیسم که ناظر به نادیده گرفتن مشروعیت نظام موجود و ایجاد دگرگونی های اساسی است می کشاند ، و جای تعجب ندارد که این نگرش ، صرف نظر از دقت و محتوای علمی ان ، در میان قشر های تحصیلکرده ای که دچار تعارض شدید پایگاهی هستند رواج یابد .به این عوارض ناشی از تعارض در پایگاه ،عارضه روانی دیگری نیز می افزائیم و ان * انزواگرایی و سر کردن در حالت افسردگی مزمن * است .واکنش های عصبی که هر روز در محل کار و خانه ظاهر می شود ،حسادتها، رقابتهای شدید در ادارات بر سر منافع جزئی وحتی بد گوئیها و....... فقط پاره ای از عوارض سوئ ناشی از این پارادوکس بر شخصیت افراد است. شاید بر همین اساس بتوان ریشه بسیاری از انقلابات و دگرگونی های سیاسی را در جوامع مدرن بتوان توضیح داد. از جمله تحولات شمال افریقا و برخی کشورای خاور میانه را که عملا تحصیل کردگان بیکار و بیکاران بی تحصیل عملا با هم متحد شده و دست به دگرگونیهای عظیم اجتماعی زدند.در واقع نقطه مشترک تمام معترضان نبود یک پایگاه اجتماعی با منزلت ومناسب برای افراد ان جامعه می باشد .نمود های مختلف تعارض در پایگاه اجتماعی تحصیل کردگان را می توان در صور گوناگون هنجارها و ارزشهای اجتماعی مشاهده کرد .یکی از این صور ظهور هنجارهای اجتماعی متناقض است .مثلا از یک سو پاره ای هنجارها حاکی از * برتری علم بر ثروت* و یا * مترادف شمردن دانایی با توانایی* است( توانا بود هر که دانا بود ) و از سوی دیگر بعضی هنجارها * دارندگی را مساوی برازندگی * می داند( برو فکر نان کن که خربزه اب است ) .شکل دیگری از این تعارض را می توان در پیامهای فرهنگی متناقض درباره تحصیلکردگان ملاحظه کرد .مثلا از طرفی به سبب بالا بودن سطح اگاهی تحصیلکردگان از انان با تجلیل یاد می شود و انتظارات عالیتری از انان می رود ،و از طرف دیگر تحصیلات و درامد انان با شغلهای پر درامدی که نیاز چندانی به تحصیلات و تخصص ندارد مقایسه می شوند .که نتیجه ان تحقیر تحصیلکردگان است .این تناقضات در نهایت به شکل تعارض در شخصیت اعضای این قشر متبلور می گردد. تعارض وتضاد در پایگاه اجتماعی تحصیلکردگان یک مسئله اجتماعی است و تعارضات موجود در هنجارها و پیامهای اجتماعی وابسته بدان نمود های متفاوتی از یک * تضاد اجتماعی* است .* سی. رایت . میلز * جامعه شناس امریکایی در نظریه * بینش جامعه شناختی* خود چنین اظهار می دارد که برای درک زندگی یک فرد باید تاریخ عصر فرد را درک کرد ،و بالعکس . برای درک عصری که فرد در ان زندگی می کند باید تاریخچه زندگی فرد را مطالعه کرد .به بیان دیگر یکی بدون دیگری ممکن نیست. بینش جامعه شناختی فرد را قادر می سازد تا بتواند ارتباط بین تجربیات شخصی و عصر خود را بفهمد . با این کار فرد می تواند امکانات و فرصتهای خود را با اگاهی یافتن از امکانات و فرصتهای افراد هم قشر و هم پایگاه خود بسنجد. این درجه از اگاهی فرد را قادر می سازد فرق بین مشکلات فردی و مسائل اجتماعی را نیز تشخیص دهد . مشکلات فردی منحصر به فرد هستند و تعداد افرادی که بدان دچارند چندان زیاد نیست.مثلا اگر در جامعه ایران در هر دانشگاهی دو یا سه استاد ناراضی و نق زن وجود می داشت یا فقط 10--- 15 نفر از تحصیلکردگان از وضع بد مالی خود ناله و شکایت می کردند،انوقت می توانستیم بگوئیم که ان تعداد به دلایلی از قبیل تنبلی یا نداشتن ضریب هوشی بالا ویا ...... دارای مشکل تخصص هستند. اما وقتی که نزدیک به تمامی استادان ،متخصصین ،و تحصیلکردگان ،در نظر خواهیها ،مصاحبه ها، و صحبت های روز مره از وضع ناگوارشان می نالند ،و درد دلهایشان حاکی از احساس اجحاف عمیق و محرومیتهای فراوان است و در حالی که دست اندر کاران در سطوح بالا نیز به وجود این مشکلات معترفند ،می توان با قاطعیت عنوان کرد که تعارض پایگاهی قشر مزبور از سنخ مسائل شخصی نیست ، بلکه یک معضل اجتماعی به شمار می رود . این پدیده حاکی از بحران در نهاد های اجتماعی است .که به زبان جامعه شناختی ان را* تضاد اجتماعی* می نامند . بسیاری از جامعه شناسان بر این عقیده اند که در تحلیل های جامعه شناختی حتی الامکان باید از داوری های ارزشی اجتناب کرد . ما نیز در این مقاله بر ان نیستیم که به نتیجه ای ارزشی و اخلاقی از این بحث دست یابیم اما اگر بخواهیم از طرح این مسئله نتیجه ای عملی به دست دهیم باید بگوئیم که( تضاد اجتماعی ) پدیده ای است که باید ان را جدی گرفت ، ودر جهت حل ان اقدامات موثری به عمل اورد ،چرا که ادامه این وضع و عوارض ناشی از ان روند تحول مثبت و سازنده جامعه را با موانع بزرگی روبرو خواهد ساخت.تا انجا که ضد ارزشها تبدیل به ارزش شده وکرامت و منزلت انسانها به شدت دچار سقوط خواهد شد . زندگی کردن در چنین جامعه ای جز عذابی بی پایان برای ساکنینش نخواهد بود .
---------------------------------------
اردیبهشت
1393
Email :
sayyedsalah@yahoo.com
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان