چشم‌انداز جهانی جامعه اطلاعاتی
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
[23 Jan 2007]
[ دکتر کاظم معتمدنژاد]
از اوايل دهه‌ی 1990، با پيشرفت و گسترش شبكهها و بزرگراههای اطلاعاتی جديد الكترونی و افزايش كاربرد تكنولوژیهای نوين ارتباطی در سراسر جهان، مسائل بينالمللی ناشی از آنها، اهميت خاصی پيدا كردهاند.
به همين جهت، در سالهای اخير، به موازات توسعه‌ی استفاده از شبكههای اطلاعاتی و به ويژه شبكه‌ی «اينترنت»، توجه به اين مسائل بيشتر شده است. به طوری كه علاوه بر تصميمها و اقدامهای تازهای كه در بعضی از كشورهای پيشرفته‌ی صنعتی درباره‌ی چگونگی كاربرد ارتباطات و اطلاعات الكترونی و ايجاد جامعه‌ی اطلاعاتی صورت گرفتهاند، برخی سازمان‌های بينالمللی و منطقهای، مانند «سازمان همكاری و توسعه‌ی اقتصادی»، «شورای اروپا»، «اتحاديه‌ی اروپايی» و گروه «8 كشور بزرگ صنعتی» نيز به ارزيابی و تصميمگيری در زمينههای مختلف كاربرد اين گونه ارتباطات و اطلاعات و مسائل جامعه‌ی اطلاعاتی آينده، پرداختهاند
برای شناخت عوامل و شرايط زمينهساز فعاليتها و برنامههای جديد كشورها، سازمانها و نهادهای مذكور، يادآوری چگونگی پيدائی و پيشرفت تكنولوژی شبكه‌ی اطلاعاتی «اينترنت» در ايالات متحده‌ی آمريكا و سياستها و برنامههای مهم اين كشور و ساير كشورهای بزرگ غربی درباره‌ی بزرگراهها و زيرساختهای اطلاعاتی و جامعه‌ی اطلاعاتی طرف توجه آنها، ضروری است.
1. اينترنت و جامعه‌ی اطلاعاتی
پيدائی و پيشرفت «اينترنت»، در ايجاد شرايط گذر از «جامعه‌ی صنعتی»، به «جامعه‌ی اطلاعاتی» جايگاه برجستهای پيدا كرده است. شبكه‌ی «اينترنت»، كه اكنون به قول برخی از محققان ارتباطی، ستون فقرات ارتباطات اطلاعاتی سراسری كره‌ی زمين و به عبارت ديگر، «شبكه شبكههای اطلاعرسانی» جهان شناخته می‌شود، معرف ساختار تحول يافته‌ی يک شبكه‌ی اطلاعاتی نظامی است.
اين شبكه، در اوايل دهه‌ی 1960 به دنبال پرتاب نخستين قمرهای مصنوعی اتحاد جماهير شوروی به فضای ماوراء جو زمين و افزايش نگرانی ايالات متحده‌ی آمريكا از خطرات حملات هستهای آن كشور، به منظور حفظ و حراست اسرار نظامی ارتش آمريكا در شرايط بسيار مخوف جنگ هستهای، از طرف «آژانس طرحهای پژوهشی پيشرفته» (آرپا)1، در وزارت دفاع ايالات متحده، پايهگذاری شد. شبكه‌ی ياد شده، كه بر اساس سيستم تكنولوژی كليدهای ارتباطی مستقل و مرتبط به بستههای اطلاعاتی جداگانه، استوار گرديده بود، به منظور جلوگيری از هدف قرار گرفتن آنها در يک جنگ هستهای احتمالی، از دسترسی مراكز فرماندهی و كنترل نظامی بركنار گذاشته شده بود. به گونهای كه هر مجموعه‌ی اطلاعاتی، مسير خاص خود را در ميان مدارهای ارتباطی مختلف شبكه‌ی موردنظر، به صورت افقی طرح میكرد و در عين حال، امكان گردآوری تمام آنها، از هر واحد خاص نيز وجود داشت. مدتی بعد، تحت تأثير پيشرفت تكنولوژی ديجيتال، امكان جمعآوری و بستهبندی هرگونه پيام و از جمله اصوات، تصويرها و دادهها و ايجاد شبكههای اطلاعاتی منتقلكنندهی انواع نمادها، بدون نياز به هرگونه مركز كنترل، پديد آمد و به اين ترتيب، با استفاده از فراگيری بسيار گسترده‌ی زبان ديجيتال و شبكهبندی نظام ارتباطی، شالوده‌ی تكنولوژيک ارتباطات افقی جهانی، فراهم شد.
نخستين شبكه‌ی اطلاعاتی از اين نوع، كه به عنوان قدردانی از مؤسسه‌ی بنيانگذار آن، «آرپانت»2 نامگذاری گرديد، در سال 1969، به روی مراكز تحقيقاتی همكاری كننده با وزارت دفاع ايالات متحده‌ی آمريكا و از جمله دانشگاه كاليفرنيا و دانشگاه هاروارد، گشوده شد و در پی آن، پژوهشگران برای برقراری ارتباط علمی متقابل با يكديگر، از اين شبكه به بهرهبرداری پرداختند. در سال 1983، برای جدا ساختن كامل كاربردهای نظامی و غيرنظامی شبكه‌ی مذكور، در كنار «آرپانت»، كه از آن پس منحصراً به وسيله‌ی محققان دانشگاهی و مراكز علمی مورد استفاده قرار میگرفت، شبكه‌ی مستقلی موسوم به «ميلنت»3، برای پژوهشگران نظامی، تأسيس گرديد. در طول سالهای بعد دهه‌ی 1980، «بنياد ملّی علوم» ايالات متحده نيز به تقـويت و توسعه‌ی شبكه‌ی «آرپانت» كمک كرد و علاوه بر ايجاد يک شبكه‌ی خاص علمی4، شبكه‌ی ديگری با همكاری كمپانی مشهور «ای. بی. ام»5، به نام «بيت نت»6، برای استفاده‌ی محققان زمينههای غيرعلمی، تأسيس نمود.
با توجه به آن كه تمام شبكههای مذكور، در فعاليتها و تماسهای ارتباطی خود، از سيستم اطلاعات «آرپانت» بهرهمند میشدند، مدتی نام اين شبكه‌ی ميان شبكهای، (آرپا ـ اينترنت)7 گفته میشد و سرانجام، به «اينترنت»8، موسوم گرديد.
به موازات اين تحولات و برای پاسخگوئی به رشد فعاليتهای ارتباطی از طريق شبكههای اطلاعاتی و به ويژه «اينترنت»، تكنولوژی كامپيوتری نيز رو به تكامل و توسعه گذاشت. به اين معنا، كه از يک طرف، دستگاههای «كامپيوتر شخصی»9، به بازار آمدند و امكان گسترش شبكهها را افرايش دادند و از طرف ديگر، توانائیهای فنی كامپيوتری نيز بالا رفتند. شبكه‌ی «آرپانت» در سالهای دهه‌ی 1970، از ارتباطهای دارای 56 هزار بيت10 در ثانيه استفاده میكرد. در سال 1987، خطوط ارتباطی اين شبكه، از توانائی انتقال، 5/1 ميليون بيت در ثانيه برخوردار شدند. سرعت انتقال پيامهای «اينترنت»، در سال 1992، به 45 ميليون بيت در ثانيه ـ معادل 5 هزار صفحه در ثانيه ـ افزايش يافت و درسال 1995، تكنولوژی كامپيوتری مورد استفاده‌ی «اينترنت»، به حد بسيار فوقالعادهای از پيشرفت رسيد. به طوری كه برای آن، امكان انتقال اطلاعاتی معادل مجموعه‌ی دهها ميليون كتابها و نشريات كتابخانه‌ی كنگره‌ی ايالات متحده‌ی آمريكا در هر دقيقه، فراهم گرديد.
درعين حال، افزايش توانائی فنی انتقال پيامهای ارتباطی از طريق «اينترنت»، به تنهائی برای گسترش شبكههای اطلاعرسانی در سطح جهانی كافی نبود و به اين منظور، ارتباط متقابل رايانهها نيز ضرورت داشت. به همين لحاظ، برای از ميان بردن اين مانع، از سيستم ارتباطی ويژهای معروف به «يونيكس»11، كه در سال 1969در آزمايشگاههای كمپانی معروف «بل»12 اختراع گرديده بود، كمک گرفته شد. كاربرد سيستم «يونيكس»، از سال 1983، كه كوششهای محققان دانشگاه كاليفرنيا در «بركلی»، با مساعدت مالی «آژانس طرحهای پژوهشی پيشرفته» وزارت دفاع آمريكا، برای انطباق مجموعهای از پروتكلهای علمی، موسوم به «پروتكل كنترل انتقال بر پروتكل ارتباط متقابل»13 با اين سيستم، به موفقيت رسيدند، رو به گسترش گذاشت و به اين ترتيب، رايانهها امكان يافتند كه علاوه برايجاد ارتباط متقابل با يكديگر، به رمزگذاری و رمزگشائی مجموعههای دادههای مورد انتقال بسيار سريع در شبكه‌ی «اينترنت» نيز اقدام كنند.
از آن زمان، شبكههای اطلاعاتی محلی و منطقهای، توانائی پيدا كردند با هم ارتباط متقابل برقرار سازند و دادهها و پيامهای خود را به هر كجا كه خطوط تلفنی و رايانههای مجهز به دستگاه «مودم»14 ـ برای اتصال رايانه به تلفن ـ وجود دارند، انتقال دهند. به اين گونه، شبكهسازیهای اطلاعاتی در سراسر جهان توسعه يافتند و مقدمات استفاده از «بزرگراههای اطلاعاتی» نيز فراهم گرديدند.
بايد يادآور شد كه از اوايل دهه‌ی 1990، همراه با پيشرفت و گسترش تكنولوژی رايانهای «اينترنت»، كاربرد آن بيشتر به سه زمينه‌ی خاص، شامل «پست الكترونی»15، سرويسهای اطلاعات درخواستی و بر روی خط16، مانند سرويس «تار عنكبوت گسترده‌ی جهانی»17 و «گروههای مباحثهای و خبری»18 معطوف گرديده است.
توسعه‌ی استفاده از شبكه‌ی «اينترنت»، در دوره‌ی كوتاه فعاليت آن، بسيار چشمگير بوده است. در سال 1973، شبكه‌ی مذكور تنها 25 رايانه را در برمیگرفت و تا پايان دهه‌ی 1970 نيز نمیتوانست سالانه بيش از 256 رايانه را در كنار خود داشته باشد. در اوايل دهه‌ی 1980 و به دنبال تحولات فنی مختلف، هنوز بيش از 25 شبكه، با حدود چند صد رايانه‌ی اصلی و چند هزار نفر كاربران آنها، امكان استفاده از آن را دارا نبودند. در حالی كه در اواسط دهه‌ی 1990، در سراسر جهان 44 هزار شبكه‌ی اطلاعاتی، شامل 2/3 ميليون دستگاه رايانه و 25 ميليون نفر كاربران آنها، از طريق «اينترنت»، امكان ارتباط متقابل پيدا كرده بودند.
در اين ميان، بر مبنای تحقيقی كه در اوت 1995 صورت گرفته بود، مشخص میشد كه 24 ميليون نفر آمريكائی از «اينترنت» استفاده میكنند و 36 ميليون نفر هم امكان دسترسی به آن را دارا هستند. تحقيقات بعدی هم نشان دادهاند كه استفادهكنندگان اين شبكه در آمريكا، هر سال نسبت به سال پيش، دو برابر میشوند، از لحاظ عده‌ی كاربران «اينترنت» در سطح جهانی هم، اكنون با توجه به توانائیهای بالقوه‌ی اين شبكه، پيشبينی میگردد كه در اواسط دهه‌ی اول قرن بيست و يكم، صدها ميليون نفر در سراسر دنيا، از آن بهرهمند خواهند شد. همچنين به نظر كارشناسان، «اينترنت» زمانی خواهد توانست 600 ميليون شبكه‌ی رايانهای را به هم متصل سازد.
در مورد عوامل پيشرفت و گسترش شبكه‌ی «اينترنت»، میتوان از دو گونه عناصر متضاد، نام برد. بايد خاطر نشان ساخت كه در اين زمينه، از يک سو برنامههای امنيتانديشی وزارت دفاع ايالات متحده و همكاریهای علمی برخی از دانشگاههای مشهور آمريكا در ايجاد شرايط فنی كاربردی كردن يک انقلاب جديد در تكنولوژیهای ارتباطی، تأثير گذاشتند و از سوی ديگر، مظاهر فرهنگ آزادانديشی و اعتراضگری مراكز دانشگاهی آمريكائی، كه در دهههای 1960 و 1970 در جنبش دانشجوئی آرمانخواهانهی آن كشور به خودنمائی پرداخته بودند، نيز به سبب كوششهای علمی دانشجويان در جهت مردمی كردن اين گونه شبكهها، در توسعه‌ی آن سهم عمدهای ايفاء نمودند.
در واقع، اختراع دستگاه «مودم»، كه اكنون از لوازم اساسی استفاده از «اينترنت» به شمار میرود، در سال1978،به وسيله‌ی دو تن از پيشگامان جنبش مذكور، با نامهای «وارد كريستنسن»19 و «راندی سيوس»20، كه در دانشگاه شيكاگو تحصيل میكردند، صورت گرفت. آن دو دانشجو، در فاصلههای دور از يكديگر زندگی مینمودند و برای خودداری از رفت و آمد متقابل در زمستان سرد و يخبندان شيكاگو و ايجاد امكان مبادله‌ی مستقيم برنامههای ميكرورايانهای خويش از طريق تلفن، به تهيه‌ی دستگاه «مودم» دست زدند. يک سال بعد، دانشجويان ياد شده، شيوه‌ی استفاده از اين دستگاه، موسوم به «ايكس مودم پروتكل»21 را، كه به رايانههای شخصی امكان میداد تا پروندههای طرحها و برنامههای اطلاعاتی خود را بدون استفاده از يک سرويس ديگر، به طور مستقيم انتقال دهند، اعلان كردند. آن دو به لحاظ علاقه و توجه ويژهای كه به گسترش هر چه بيشتر توانائیهای ارتباطی رايانهای و مردمی كردن اين گونه ارتباطات داشتند، از دريافت هرگونه حق اختراع خودداری نمودند و كاربرد اين دستگاه را مجانی شناختند. به اين طريق، كاربران شبكههای رايانهای خارج از شبكه‌ی «آرپانت» نيز امكان مبادله‌ی اطلاعات خويش را پيدا كردند. در همان سال، سه دانشجوی دانشگاه «ديوک»22 در كارولينای شمالی هم به شيوه‌ی جديدی برای اتصال مستقيم و متقابل رايانههای شخصی از طريق يک خط تلفن، دست يافتند و به كمک آن، شبكه‌ی تازهای موسوم به «يوزنت»23 پديد آوردند، كه مهمترين ابتكار آن، ايجاد گروههای مباحثه و گفت و شنود و تبادل اخبار خاص بود. مخترعان اين شبكه‌ی اطلاعاتی نيز نرم افزار مخصوص استفاده از آن را مجاناً در اختيار علاقهمندان قرار دادند.
در سالهای بعد، به موازات كاهش بهای رايانههای شخصی و افزايش قدرت ارتباطی آنها، شبكههای اطلاعرسانی گوناگونی، كه بيشتر به انتشار اخبار رويدادهای انعكاس نيافته از طريق خبرگزاریها و شبكههای خبری متعارف، دست میزدند و به شبكههای «بولتين بورد سيستم»24 معروف شدند، پديد آمدند. اين شبكهها كه ابتداد در ايالات متحده‌ی آمريكا و سپس در سراسر دنيا مورد استفاده قرار گرفتند، به زودی كاربردهای سياسی بسيار مهمی پيدا كردند. به طوری كه به دنبال جنبش آزادیخواهانهی دانشجويان چينی و حوادث خونين ميدان «تيانانمن» پكن درسال 1989، دانشجويان چينی مقيم خارج آن كشور، با اعتراضهای منتشر شده از طريق اينگونه شبكهها، توانايی بالقوه‌ی امكانات ارتباطی نوين رايانهای در دنيای امروز را آشكار ساختند، بهرهبرداری سياسی فرمانده ماركوس، رهبر زاپاتيستهای انقلابی مكزيک، از امكانات ارتباطی شبكه‌ی «اينترنت» برای انتشار پيامهای حاوی هدفها و برنامههای اين جنبش، در فوريه‌ی 1995، به هنگام عقبنشينی به عمق جنگلهای انبوه اين كشور، در جهت آگاهیدهی به مردم جهان و وسايل ارتباط جمعی و مقابله با سياستهای دولت مكزيك، نيز در اين زمينه اهميت خاص داشته است.
2. سياستها و برنامههای ايالات متحده آمريكا و ساير كشورهای بزرگ غربی در مورد جامعه اطلاعاتی
از اوائل دهه‌ی 1990، همراه با پيشرفت و گسترش كاربرد شبكه‌ی اطلاعرسانی «اينترنت»، تحت تأثير دگرگونیهای سريع تكنولوژیهای نوين ارتباطات و اطلاعات و به ويژه، امكانات جديد توسعه‌ی خطوط فيبرنوری و رمزگذاری و رمزگشائی ديجيتال، پيامها و اطلاعات موردانتقال از طريق شيوههای سهگانهی ارتباطی ( ارتباطات جمعی راديو ـ تلويزيونی، ارتباطات دور و ارتباطات كامپيوتری) و به عبارت روشنتر، بر اثر همگرائی اين شيوههای ارتباطی و كاربردی شدن ابزارهای چند رسانهای، برای انتقال همزمان اصوات و تصاوير و دادهها و اطلاعات، كوششهای خاصی در ايالات متحده‌ی آمريكا و ساير كشورهای بزرگ صنعتی، برای ايجاد «بزرگراههای اطلاعاتی»، آغاز شدند.
الف ـ ايالات متحده آمريكا
اصطلاح «بزرگراههایاطلاعاتی»25، ظاهراً نخستين بار در سال 1987، به وسيله‌ی «آلبرت گور»26، سناتور وقت و معاون بعدی رياست جمهوری ايالات متحده‌ی آمريكا، ضمن يک سخنرانی مطرح شده بود. اين اصطلاح در نوامبر 1991، در متن قانون جديدی راجع به پيشبرد استفاده از كامپيوتر27، كه از سوی كنگره‌ی آن كشور تصويب گرديد، نيز به خودنمائی پرداخت. هدف اصلی اين قانون، كه از طرف سناتور گور پيشنهاد شده بود و مورد پشتيبانی «جرج بوش»، رئيس جمهوری وقت آمريكا هم قرار گرفته بود، به حفظ و حراست رهبری ايالات متحده در زمينه‌ی تكنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطی، از طريق ايجاد يک شبكه‌ی ملّی بسيار نيرومند مطالعاتی وتحقيقاتی، معطوف بود. يک سال بعد، بلافاصله پس از پيروزی «بيلكلينتون» و سناتور «آلبرت گور»، نامزدهای حزب دموكرات، در انتخابات رياست جمهوری ايالات متحده (نوامبر 1992)، رئيسجمهوری جديد و معاون وی، «بزرگراههایاطلاعاتی» را به عنوان يكی از محورهای اصلی برنامههای اقتصادی دولت تازه‌ی آمريكا، معرفی كردند.
چند روز پس از آغاز زمامداری «بيل كلينتون»، وی و «آلبرت گور»، در فوريه‌ی 1993طی بيانيهای، نقش تكنولوژیهای جديد ارتباطی در رشد اقتصادی ايالات متحده‌ی را مورد تأكيد قرار دادند و ضمن آن، هدفهای ايجاد و توسعه‌ی بزرگراههای اطلاعاتی را چنين توصيف نمودند:
«آن جا كه در گذشته، قدرت اقتصادی ايالات متحده‌ی آمريكا، با توجه به عمق بندرها و وضعيت راههای ما مشخص میشد، امروز هم اين قدرت، با درنظر گرفتن توانائی ما برای انتقال سريع و مطمئن مقادير بزرگ اطلاعات و توانائی ما برای كاربرد اين اطلاعات و شناخت آنها، مشخص می‌شود. همچنان كـه شبكه‌ی بزرگراههای دولت فدرال، تحول تاريخی مهمی در تجارت ما پديد آورد. «بزرگراههای اطلاعاتی» كنونی ـ با توانائی حمل و نقل انديشهها، دادهها و تصويرها در سراسر كشور و در سراسر جهان ـ برای قابليت رقابتی معارضهگر و قدرت اقتصادی آمريكا، نقش اساسی دارند...»
در ماه سپتامبر همانسال نيز دولت آمريكا، يک «برنامه‌ی عمل در مورد زيرساخت اطلاعاتی ملّی»28 منتشر كرد و ضمن آن، مجموعه‌ی كوششها و اقدامهای ضروری برای پيشرفت و گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» را تعيين نمود.
همزمان با تلاشهای رهبران ايالات متحده برای برتریجوئی جهانی اين كشور در زمينه‌ی بزرگراههای اطلاعاتی» و زيرساختهای تكنولوژیهای نوين اطلاعات و محتويات معرفتی پيامهای موردانتقال از طريق آنها، كه تنها در داخل اين كشور برای آنها، ضرورت اختصاص 400 ميليارد دلار سرمايه از سوی كمپانیهای بزرگ ارتباطی، پيشبينی شده بود، به ارائه سخنرانیها و گفتمانهای اميدواركننده درباره‌ی دستآوردهای تازه‌ی اين تكنولوژیها و پيامها برای تمام كشورهای دنيا، در كنفرانسهای بينالمللی نيز توجه خاصی مبذول گرديد.
«آلبرت گور»، در ماه مارس 1994، طی يک سخنرانی هيجانآميز در كنفرانس عمومی نمايندگان عالی مقام و تامالاختيار كشورهای عضو «اتحاديه‌ی بين المللی ارتباطات دور»، كه در «بوئنوس آيرس» مركز آرژانتين برگزار شد، در مورد اهميت ايجاد و توسعه‌ی «زير ساخت اطلاعاتی جهانی»29 و ضرورت گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» در تمام كشورها و سراسر دنيا، سخن گفت. وی در اين سخنرانی، نكات زير را خاطر نشان ساخت:
«... هدف اصلی، تأمين يک سرويس اطلاعاتی عمومی و جهانی است كه برای تمام اعضای جوامع ما قابل دسترسی باشد و به اين طريق، امكان نوعی گفتگوی جهانی را پديد آورد كه در آن هر فرد بتواند سخن خود را بيان كند ... «زيرساخت اطلاعاتی جهانی» تنها يک استحاله‌ی عملی دموكراسی نخواهد بود. بلكه در واقع امر نيز عملكرد دموكراسی را با افزايش و گسترش مشاركت شهروندان در تصميمگيریها، تقويت خواهد كرد. اين زيرساخت، به توانائی كشورها برای همكاری مشترک در ميان آنها، مساعدت خواهد نمود. من در اين زمينه، يک عصر جديد دموكراسی آتنی، كه در مجامع گفت و شنودی ايجاد شده از طريق زيرساخت اطلاعاتی جهانی پديد خواهد آمد، پيش رو میبينم...»
معاون رئيسجمهوری آمريكا، در همين سخنرانی، ضمن تأكيد بر نقش مهم شبكههای جديد اطلاعاتی به عنوان ابزارهای توسعه و همبستگی جهانی و ضرورت اداره‌ی اين شبكهها از طريق مؤسسات خصوصی در تمام كشورها، ابراز اميداواری كرد كه شبكههای مذكور بتوانند مسائل مربوط به عدم تعادلهای بزرگ اجتماعی و اقتصادی كنونی دنيا را، كه مانع پيشرفت كشورهاست، حل كنند.
در حدود يک سال بعد، «آلبرت گور»، در كنفرانس سران هفت كشور بزرگ صنعتی جهان در زمينه‌ی تكنولوژیهای نوين ارتباطی و «بزرگراههای اطلاعاتی»، كه در روزهای 25 و 26 فوريه‌ی 1995، از سوی «اتحاديه‌ی اروپايی»، در بروكسل، پايتخت بلژيک تشكيل شد، سخنرانی مهم ديگری راجع به «برنامه‌ی همكاری در زمينه‌ی زيرساخت اطلاعاتی جهانی»30 ايراد كرد.
دولت ايالات متحده‌ی آمريكا، در سالهای اخير به موازات سياستها و برنامههای ياد شده در مورد تدارک پيشرفت و گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» در داخل آن كشور و در سطح جهانی، هدفهای برتریجويانهی كمپانیهای خصوصی بزرگ آمريكائی و مخصوصاً انحصارهای ارتباطی، در جهت دستيابی به منافع موردنظر در عرصه‌ی رقابتهای بينالمللی با كمپانیهای ساير كشورهای سرمايهداری را، مورد حمايت قرار داده است و به همين لحاظ، با برخی از كوششهای كشورهای اروپای غربی و «اتحاديه‌ی اروپايی» برای وضع مقررات محدود كننده در برابر فعاليتهای آزاد و بی حد و حصر مؤسسههای ارتباطی انحصارگر ايالات متحده در زمينههای نوين الكترونی، مخالفت كرده است.
يكی از اقدامهای مهم دولت آمريكا در حمايت از جهانی سازی فعاليتهای اقتصادی، كاربرد تكنولوژیهای ارتباطی الكترونی و تحكيم و تقويت اين فعاليتها، انتشار گزارش مهمی موسوم به «چارچوب كلی تجارت الكترونی جهانی»31 است. اين گزارش كه به سرپرستی «ايراماگازينر»32 تهيه و تدوين شده بود و در اول ژوئيه‌ی 1997، چندماه پس از آغاز دوره‌ی دوم رياست جمهوری «بيل كلينتون»، شخصاً به وسيله‌ی خود وی اعلام و معرفی گرديد، از توسعه‌ی بدون هرگونه مانع تجارت الكترونی در ايالات متحده و سراسر جهان، پشتيبانی كرده است.
در گزارش مذكور، ضمن تأكيد بر اهميت و ضرورت توجه به «زيرساخت اطلاعاتی ملّی» و «زيرساختهای اطلاعاتی جهانی»، چنين گفته شده است:
«تجارت جهانی نرم افزارهای اطلاعاتی، توليدات سرگرم كننده (فيلمها، ويدئوها، بازیها، نوارهای ضبط صوت)، سرويسهای اطلاعاتی (پايگاههای دادهها، روزنامههای كامپيوتري)، اطلاعات فنی، اجازهنامههای محصولات توليدی، خدمات مالی و خدمات حرفهای (فعاليتهای مشاورهای فنی و بازرگانی، حسابداری، مشاورههای حقوقی، آژانسهای مسافرتی و غيره )، در طول ده سال اخير به صورت بسيار گسترده، توسعه يافته است. اين تجارت جهانی، اكنون به تنهائی 40 ميليارد دلار از صادرات آمريكا را در برمیگيرد و جالب توجه آن كه يک بخش مهم و رو به افزايش داد و ستدهای مذكور، از طريق ارتباطات مستقيم الكترونی، صورت میپذيرد ...»
ب ـ كشورهای اروپائی
فعاليتها و اقدامهای رئيس جمهوری قبلی ايالات متحده و معاون وی در زمينه‌ی پيشرفت و گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» و تدارک زيرساختهای ملی و جهانی مربوط به آنها و حمايت دولت آمريكا از كمپانیهای بزرگ آن كشور در عرصه‌ی يک رقابت عظيم اقتصادی ارتباطی، «اتحاديه‌ی اروپايی» و همچنين كشورهای بزرگ صنعتی اروپا و ژاپن را برای توسعه و تقويت توانائیهای خاص آنان در اين باره، به تكاپو واداشتند و باعث توجه بيشازپيش آنها، به سياستها و برنامههای جديد اطلاعاتی و ارتباطی شدند.
ـ «اتحاديه‌ی اروپايی»، در پی اعلام سياستها و برنامههای جديد دولت ايالات متحده در مورد «بزرگراههای اطلاعاتی»، بلافاصله كوششهای خود را برای ورود به عرصه‌ی يک رقابت تازه‌ی جهانی، آغاز كرد. به طوری كه در ماه ژوئن 1993، در حدود چهارماه پس از شروع زمامداری «بيل كلينتون»، در يک «كتاب سفيد» كه از طرف اين اتحاديه درباره‌ی «رشد، رقابت و اشتغال»33 منتشرشد، ضمن بررسی معارضهها و مسيرهای ورود به قرن بيست و يكم و ارائه‌ی استراتژیهای اقتصادی اتحاديه‌ی مذكور، ضرورت ايجاد و توسعه‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی» در كشورهای عضو آن اتحاديه، مورد تأكيد قرار گرفت. در اين زمينه، شبكههای ارتباطی دور، نه تنها به عنوان يک بخش خاص اقتصادی، بلكه به منزله‌ی «شاهرگ بازار واحد» اروپا و «خون ضروری رقابتجوئی اروپايی»، معرفی شدند.
در ماه مه 1994 هم گزارش ويژهای كه يک گروه از كارشناسان ارتباطات دور و ارتباطات سمعی و بصری، به سرپرستی «مارتين بانجمن»، عضو «كميسيون اروپايی» ـ ارگان اجرائی اتحاديه‌ی اروپايی ـ با عنوان «اروپا و جامعه‌ی اطلاعاتی جهانی»34، تهيه و تدوين كرده بودند، انتشار يافت. در اين گزارش، بر لزوم رها كردن سياستهای قديمی كشورهای اروپائی در مورد اداره‌ی ارتباطات دور (تأمين مالی از طريق بودجه‌ی عمومی، اعطای رايانههای دولتی، سياستهای ارشادی و حمايتی) و ضرورت خصوصیسازی و آزادسازی سريع اين بخش، به منظور «بهترين بهرهگيری از انقلاب تكنولوژیهای اطلاعاتی»، تأكيد گرديده بود.
در حدود دو ماه پس از انتشار گزارش اخير، «كميسيون اروپايی» در ژوئيه 1994، يک برنامه‌ی عمل در مورد «اروپا و جامعه‌ی اطلاعاتی» منتشركرد و ضمن آن، راه اروپائی نيل به چنين جامعهای را مشخص ساخت. در ميان اقدامهای بعدی «اتحاديه‌ی اروپايی» در زمينه‌ی تدارک «بزرگراههای اطلاعاتی»، میتوان به انتشار يک «كتاب سبز درباره‌ی آزادسازی زيرساختهای ارتباطات دور و شبكههای تلويزيونی كابلی»35 از سوي«كميسيوناروپايی» در سال 1995 و برگزاری كنفرانسی راجع به «مباحثه در مورد جامعه‌ی اطلاعاتی»36 ـ كه در ژوئيه‌ی همان سال در بروكسل تشكيل شد ـ اشاره كرد.
به دنبال معارضهجوئی جهانی ايالاتمتحده در زمينه‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی» و عكسالعمل فوری «اتحاديه‌ی اروپايی» در اين باره، كشورهای بزرگ صنعتی عضو اين اتحاديه و همچنين ژاپن نيز به طور جداگانه سياستها و برنامههای خاص خود را در مورد آنها اعلام كردند.
- دولت فرانسه، در فوريه⢀?ی 1994 بررسی و تصميمگيری درباره‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی» را در دستور كار برنامههای فوری خود قرار داد و از «ژرارد تری»37، مديركل قبلی ارتباطات دور آن كشور خواست تا هرچه زودتر، يک گزارش تحقيقی راجع به بزرگراههای ياد شده، ارائه كند. در اين ميان، گزارش ويژهای درباه‌ی «خدمات ارتباطی دور و شناخت بازارهای بزرگراههای اطلاعاتی»، كه از مدتی پيش بر مبنای تجربيات موفق شبكه‌ی اطلاعاتی معروف «مينی تل»38 فرانسه، در حال تهيه و تدوين بود، نيز در ماه مه همان سال انتشار يافت. گزارش ژرادتری در مورد «بزرگراههای اطلاعاتی» هم در ماه سپتامبر 1994 به «ادوارد بالادور»39، نخست وزير وقت، ارائه گرديد و هيأت وزيران فرانسه بر اساس آن، در 27 اكتبر آن سال، خطوط اصلی سياستها و برنامههای خود در زمينه‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی» را اعلام كرد.
از اقدامها و تصميمهای بعدی دولت فرانسه در اين زمينه، میتوان انتشار گزارش گروه تحقيق ديگری راجع به «شبكههای جامعه‌ی اطلاعاتی»، كه به سفارش «كميساريای كل برنامهريزی» آن كشور به سرپرستی «تی يری ميلئو»40 برای ارائه به نخست وزير فرانسه تهيه شد و در سال 1996، انتشار يافت و همچنين «قانون مربوط به تجربهيابیها در زمينه‌ی تكنولوژیها و سرويسهای اطلاعاتی»41، مصوب 23 مارس همان سال را نام برد.
- در انگلستان نيز از سال? 1994، برای تدارک تأسيس و توسعه‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی»، كوششهای مختلفی صورت گرفتهاند.
در ژوئن آن سال، از سوی دولت انگلستان گزارشی درباره‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی و امكانات اجرائی مربوط به آنها برای بخش عمومی»42 انتشار يافت و گزارش دولتی ديگری در نوامبر همان سال، در مورد «ايجاد بزرگراههای آينده: توسعه ارتباطات فراگير در انگلستان»43، منتشر گرديد.
در ماه مه 1995 هم گزارشی از طرف «دفتر پارلمانی علوم و تكنولوژی» آن كشور راجعبه «بزرگراههای اطلاعاتی و زيرساخت اطلاعات ملی انگلستان»44 انتشار پيدا كرد و سرانجام در فوريه‌ی 1996، يک برنامه‌ی عمل در مورد بزرگراههای اطلاعاتی، با عنوان «ابتكار و اقدام برای جامعه‌ی اطلاعاتی»45، از طرف دولت انگلستان، اعلام شد.
- در آلمان، يكی از نخستي?ن اقدامهائی كه در زمينه‌ی كاربردهای مختلف تكنولوژیهای نوين ارتباطی و ايجاد و توسعه‌ی زيرساختهای اطلاعاتی صورت گرفت، گزارش تحقيق مربوط به «جامعه‌ی اطلاعاتی: اقتضاءها و معارضهها، امكانها و پيشنهادها»46 بود، كه در دسامبر 1995، به وسيله‌ی «شورای تحقيق و تكنولوژی و نوآوری» آن كشور، منتشر گرديد. چند هفته پس از آن، در فوريه‌ی 1996، دولت آلمان يک برنامه‌ی ويژه، به نام «اطلاعات2000»47، برای تهيه‌ی مقدمات پيشرفت و گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» و تحقيق هدفهای «جامعه‌ی اطلاعاتی»، انتشار داد.
پ ـ ژاپن
در ژاپن هم در ماه مه 1994، وزارت پست و ارتباطات دور و وزارت صنعت و بازرگانی بينالمللی آن كشور، هر كدام طی گزارش خاص خود، سياستها و استراتژیهای مربوط به پيشرفت و گسترش «بزرگراههای اطلاعاتی» را معرفی كردند. نخستين وزارتخانه‌ی مذكور در آن تاريخ، گزارشی تحت عنوان «اصلاحات به سوی جامعه‌ی فكری خلاق قرن بيست و يكم»48 منتشر كرد و ضمن آن، ايجاد «بزرگراههای اطلاعاتی»و ساير «زيرساختهای اطلاعاتی» را برای حل مسائل اجتماعی و اقتصادی، ضروری شناخت. در اين گزارش اعلام گرديد كه تا سال 2010 ميلادی در ژاپن يک شبكه‌ی ارتباطی سراسری فيبر نوری ساخته خواهد شد و از طريق آن، تمام خانوادههای ژاپنی و مؤسسات و ادارات كشور، از امكانات اطلاعاتی مورد نياز، بهرهمند خواهند گرديد. در همان تاريخ، وزارت صنعت و بازرگانی بينالمللی ژاپن نيز ضمن گزارشی درباره‌ی «برنامه‌ی زيرساخت اطلاعاتی پيشرفته»49، ضرورت تأمين شرايط نهادی و حقوقی مناسب برای كاربرد گسترده‌ی تكنولوژیهای جديد اطلاعاتی را مورد تأكيد قرار داد. در گزارش اخير، به ويژه از خصوصیسازی و آزادسازی هر چه بيشتر ارتباطات دور دفاع به عمل آمده بود.
«مؤسسه‌ی ارتباطات دور ژاپن»، هم در همان سال، گزارشی تحت عنوان «طرح بنيادی و فعاليتهای جاری برای عصر چند رسانهای آينده»50، انتشار داد و طی آن با تأكيد بر نقش ويژه‌ی خود در توسعه‌ی «بزرگراههای اطلاعاتی» ژاپن و معرفی برنامههای پژوهشی در حال اجرا و سرويسهای اطلاعاتی آينده‌ی مورد عرضه به مردم، لزوم برخورداری از پشتيبانی دولت در زمينه‌ی نرمافزارها و محتويات پيامهای اطلاعاتی را نيز خاطرنشان ساخت.
علاوه بر كشورهای بزرگ صنعتی مذكور، كانادا و تعدادی ديگر از كشورهای اروپای غربی، استراليا و همچنين برخی از كشورهای بزرگ در حال توسعه مانند چين، هند، برزيل و آفريقای جنوبی هم در سالهای اخير، سياستها و برنامههای ويژهای برای ايجاد و توسعه‌ی بزرگراهها و زيرساختهای اطلاعاتی، به مورد اجراء گذاشتهاند
پی‌نوشت‌ها:
Advanced Research Project Agency (ARPA)
Arpanet
Milnet
Csnet
Internaticenal Business Machines (IBM)
Bitnet
Arpa-Internet
Internet
Personal Computer (PC)
Bit
Unix
Bell
Transmission Control Protocol over Interconnection Control
Modem
Electronic Mail (E-Mail)
Online
Word Wide Web (WWW)
Forums or News Groups
Ward Christensen
Randy Suess
X Modem Protocol
Duke
Usent
Bulletin Board System
Information Superhighways
Albert Gore
High – Performance Computing Act, November 1991
Natoional Information Infrastructure (NII): An Agenda for Action, September 15,1993
Global Information Infrastructure (GII)
Global Information Infrastructure: Agenda for Cooperation, February 1995
The Framework for Global Electronic Commerce
Ira Magaziner
Croissance, Compétitivité, Emploi: Les Défis et les Pistes pour Entrer dans le XXI Siècle-Livre Blanc. Luxembourg, 1993
Martin Banjemann et al., Ľ Europe et la Société de ľ Information Planétaire. Bruxelles, 1994
Livre Vert sur la Iibéralisation des Infrastructures des Télécommunications et les Réseaux de Télévision par Câble. Bruxelles, 1995
Le Forum sur la Société de ľ Information, Bruxelles, 6 Mai 1995
Gérard Théry
Le Minitel
Edvard Balladur
Thierry Mileo
Loi du 23 Mars 1996 relative aux Expérimentation dans le Domaine des Technologies et Services de ľ Information
Information Superhighways: Opportunities for Public Application in the U.K., June 1994
Creationg the Superhighways of the Future: Developing Broadband Communications in the U.K., November 1994
Information Superhighways: The U.K National Information Infrastructure, May1994
Information Society Initiative, February 1996
La Société de ľ Information: Opportunités et Défis, Constats et Propositions. Conseil de la Recherche, Technologie et de ľ Innovation, Décembre 1995
Programme Info. 2000, fevrier 1996
Reforms toward the Intellectually Creative Society of the 21st Century, June 1994
Program for Advanced Information Infrastructure, June 1994
N.T.T.’s Basic Concept and Current Activities for the Coming Multimedia Age
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان