Iranian Futurist

نابرابری اطلاعاتی; مسئله جامعه اطلاعاتی -3-

● علل ایجاد نابرابری اطلاعاتی در سطح خرد و كلان

۱) علل اقتصادی و تكنولوژیك;

سهم و سرمایه اقتصادی متفاوت برای یك فرد یا یك جامعه خاص، مسئله ای غیرقابل انكار در

جهان امروز است كه این مسئله موجب دستیابی متفاوت فرد یا جامعه بر تكنولوژی ها و سرمایه گذاری ها می گردد. در مورد نابرابری اطلاعاتی نیز دسترسی به تكنولوژی و زیرساخت های جامعه اطلاعاتی چون برق و تلفن و رسانه ها و اینترنت و... مسئله مهمی است كه در بعد خرد و كلان به صورت نامتوازن وجود دارد ولذا عده ای محروم و عده ای منعوم از این مسئله می باشند.

۲) علل سیاسی;

از بعد سیاسی، محافظه كاری، تمركز گرایی و حكومت شبه استبدادی باعث ایجاد جو ترس از تكنولوژی های اطلاعاتی شده و برخی جوامع را از دسترسی به جریان آزاد اطلاعات محروم كرده است; زیرا از یك طرف حكومت های استبدادی و شبه استبدادی برای بقای خود سعی در عدم شفافیت، عدم آگاهی مردم و حالتی از شعارگرایی و پوپولیسم دارند كه در این فضا تفاوت میان این جوامع و جوامع آزاد و دموكراتیك اجتناب ناپذیر است. و از سوی دیگر قدرتهای بزرگ برای حفظ اقتدار، به سمت تمركز گرایی و انحصارطلبی گام برمی دارند. در بعد خرد نیز اقشار نزدیك به طبقه حاكم، بیشتر می توانند از اطلاعات بهره مند شود و از تكنولوژی های روز بهره بگیرند كه این مسئله منجر به ایجاد و تشدید نابرابری های اطلاعاتی می گردد.

۳) علل اجتماعی;

از لحاظ اجتماعی، فقر، بی سوادی، عدم آموزش، مهاجرت، بیكاری، انحرافات و نیز هنجارهای اجتماعی و ساختارها و نهادهای غیر مدنی و توسعه نیافته همگی جوامع را در رسیدن به سطحی از توسعه همگام با كشورهای صنعتی با مشكل مواجه می كند. در سطح خرد نیز همین مشكلات اجتماعی باعث ایجاد نابرابری اطلاعاتی در یك جامعه و دسترسی اقلیت به تكنولوژی های جدید اطلاعاتی می شود كه نابرابری اطلاعاتی در جامعه را تشدید می كند. به طور كلی تشدید كننده نابرابری اطلاعاتی از نقطه نظر اجتماعی، عدم توجه به آموزش و تخصص، عدم گردش آزاد اطلاعات، عدم استفاده از متخصصین در تخصص خودشان، عدم توجه به تخصص های پیچیده و جدید، عدم آموزش مدیران، وابستگی به غرب و... است كه موجب تمایز و تفاوت برخی كشورها و جوامع از دیگر جوامع شده و در سطح كلی نابرابری اطلاعاتی را تشدید كرده است.

۴) علل فرهنگی;

آنگونه كه كاستلز معتقد است نیروهای فرهنگی، جنگ های قدرت در عصر اطلاعات هستند. فرهنگ به عنوان منبع قدرت و قدرت به مثابه منبع سرمایه، سلسله مراتب اجتماعی نوین عصر اطلاعات را می سازند. به طور كلی میزان علقه شناختی جامعه، میل به درك عقلی و حسی از جزئیات (علوم تجربی و هنر) و كلیات (علوم تفسیری) باعث سرمایه فرهنگی بیشتری در جامعه خواهد شد كه این مسئله همراه با رواج فرهنگ مساوات طلبی و فرهنگ ضد استبدادی، توزیع اطلاعات را فعالتر می كند و همین علت تمایز میان جوامع شده است. این مسئله در كنار این واقعیت است كه برخی جوامع، با گذار از فرهنگ مدرن به سمت پست مدرنیته در حال حركتند و در مقابل هنوز بسیاری كشورها از درك مدرنیته عاجزند! و در سطح خرد نیز طبقات بالا و متوسط روبه بالا كه در جوامع مختلف، اقلیت نیز هستند، سرمایه فرهنگی بسیار بیشتری از دیگران دارند و همین مایه نابرابری اطلاعاتی بیشتری در جوامع شده است.

در بررسی نابرابری اطلاعاتی از نابرابری در دسترسی به اینترنت نباید غافل شد چرا كه ستون فقرات جامعه اطلاعاتی، شبكه شبكه های اطلاع رسانی، و در یك كلام ریشه جامعه اطلاعاتی، اینترنت است. پس از آغاز به كار مقدماتی اینترنت در آمریكا از دهه ۶۰ میلادی، از سال ۱۹۹۰ اینترنت فعالیت خود را به صورت تارنمای گسترده جهانی World Wide Webآغاز نمود كه در سال ۱۹۹۵ حدود ۹ میلیون نفر و در سال ۲۰۰۰ حدود ۱۲۲ میلیون نفر و در سال ۲۰۰۳ حدود ۴۰۸ میلیون نفر كاربر اینترنتی از این شبكه جدید اطلاعات و ارتباطات استفاده كرده اند و هر روز بر تعداد این كاربران افزوده می شود.اما همانگونه كه به راحتی قابل مشاهده است اولا اینترنت تنها در یك كشور غربی ظهور كرده و ثانیاً كمتر از ده درصد مردم جهان به آن دسترسی دارند كه همین نكته بر نابرابر بودن ایفای نقش جوامع در جامعه اطلاعاتی تأكید می كند از لحاظ ضریب نفوذ، برق و تلفن و تعداد كامپیوتر نیز جوامع مختلف از نابرابری و تبعیض بسیار شدیدی رنج می برند تا آنجا كه هنوز ۳۰ درصد مردم جهان برق ندارند یا نیمی از مردم جهان فاقد تلفن هستند و در بسیاری از كشورهای جهان تعداد كامپیوترهای فعال از تعداد انگشتان دست كمتر است. كه نابرابری اطلاعاتی در این مسئله و بسیاری دیگر از مصادیق و شاخصه های جامعه اطلاعاتی به آشكاری قابل بررسی است.

● پیامدهای نابرابری اطلاعاتی

هر مسئله اجتماعی غیر از مشكلات و معضلات ذاتی خودش، پیامدها و نتایجی به دنبال خواهد داشت كه نابرابری اطلاعاتی نیز از این قاعده مستثنی نیست و پیامدهای فراوان فردی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی از نابرابری اطلاعاتی نشأت می گیرد كه به اندازه حوصله این مقاله به آنها می پردازیم. همان گونه كه مهم ترین عامل نابرابری اطلاعاتی، علت اقتصادی بود، مهم ترین پیامد آن نیز عامل اقتصادی و نابرابری اقتصادی است. روشن است كه وقتی اطلاعات یك جامعه خاص یا گروهی خاص در یك جامعه، بیش از گروه های دیگر باشد، كنش آنها ضابطه مند و قاعده مند و عاقلانه تر خواهد بود و نتیجه و كاركرد عمل آنان نیز بهتر است. در گذشته گرچه چنین مسئله ای وجود داشت و ممكن بود اقلیتی از دیگران اطلاعات بیشتری داشته باشند، اما این مسئله تأثیر فراوانی در تراكم ثروت اقتصادی نداشت و امروز است كه فنون مختلف به اطلاعات وابستگی دارد و حتی خود اطلاعات به كالا و مبادله آن، به تجارت مبدل شده است. خلاصه این كه در سطح كلان، نابرابری اطلاعاتی موجب تشدیدنابرابری اقتصادی و صنعتی میان كشورهای صنعتی و غیر صنعتی می شود و در سطح خرد نیز باعث بروز نابرابری های اقتصادی جدید و تشدید نابرابری های اقتصادی سابقه دار می گردد. از لحاظ اجتماعی نیز ، نابرابری اطلاعاتی، باعث می شود فرد نقش و عاملیت خود را از دست بدهد و با این تغییر سمت و شكل تقلیدی به خود گیرد. جذب دانش نوین و روزآمد كردن آن در سطح جامعه مشكل تر می شود و امكان گردش اطلاعات به صورت افقی در جامعه محدود می شود. اگر هم گردش اطلاعات وجود داشته باشد، به صورت عمودی و از بالا به پایین است و اعضای جامعه نمی توانند نقش چندانی در تولید و توزیع و گردش اطلاعات ایفا كنند. تغییر پذیری و تحرك در جامعه كاهش می یابد و جامعه به ركود مبتلا می گردد و رشد شخصیت برای اكثریت تنها در دامنه ای محدود میسر است. در كل، نابرابری اطلاعاتی، موجب محدودیت خردگرایی در عرصه های مختلف حیات اجتماعی می شود و در سطح خرد، آسیب جدی به انسجام اجتماعی وارد می سازد.

از جنبه فرهنگی نیز می توان به پیامدهای نابرابری اطلاعاتی اشاره نمود. این مسئله، موجب محرومیت اكثریت اعضای جامعه در دسترسی به منابع معرفتی می شود. سطح مشاركت همگانی در تولید و خلاقیت علمی و فرهنگی كاهش می یابد; دستیابی به فهم فرهنگی گرچه آسانتر می شود، اما نوعی وفاق انفعالی تولید می كند كه امكان رشد و توسعه پایدار را فراهم نمی كند. خصلت منزلتی آموزش افزایش می یابد و خصلت كاربردی و تخصصی آن كم رنگ می گردد و به طور كلی در سطح كلان، نابرابری اطلاعاتی به فرهنگ جهانی لطمه وارد می سازد، كشورهای عقب مانده را در برابر كشورهای پیشرفته در طی مسیر جهانی شدن آسیب پذیر می كند و فرهنگ و هویت های ملی و قومی بدون ایفای نقش در جهانی شدن، كم كم به فراموشی سپرده می شوند و یا به عنوان مانعی در راه جهانی شدن، مسائل و مشكلات اجتماعی و فرهنگی ایجاد می كنند. در سطح خرد نیز نابرابری اطلاعاتی باعث رواج فرهنگ غرب از سوی قشر خاصی در جوامع می شود و همانگونه كه اشاره شد در نهایت به انسجام اجتماعی لطمه وارد می سازد. از لحاظ سیاسی نیز نابرابری اطلاعاتی موجب استیلای غرب بر جهان سوم، برتری اطلاعاتی و نظامی و جنگ های اطلاعاتی شده و كشورهای مغلوب را وابسته به غرب می سازد. همچنین كشورهای دیكتاتوری می توانند از این حربه استفاده كنند و از شفافیت و گسترش اطلاعات و آگاهی جلوگیری نمایند و قدرت خویش را بیشتر تحكیم بخشند. به طور كلی رشد نابرابری اطلاعاتی مشاركت گسترده و دموكراتیك را تهدید می كند و قدرت دولت و حاكمان را افزایش می دهد و می تواند با حق نظارت و اظهار نظر و سازماندهی و فعالیت گروه های غیردولتی مبارزه كند.

● نتیجه گیری و ارائه راه حل

با توجه به مباحثی كه مطرح شد، می توان ادعا كرد عدالت و برابری خواسته تاریخی انسان بوده است، اما با توجه به تجربه بشری ایجاد برابری مطلق غیر ممكن یا حداقل دور از ذهن به نظر می رسد. اما وظیفه هر انسانی است كه سعی در متعادل كردن و عقلانی كردن این نابرابری ها داشته باشد كه یكی از انواع نابرابری، كه امروزه در جامعه اطلاعاتی جهانی و با جهانی شدن مدرنیته اهمیت روزافزونی پیدا كرده، نابرابری اطلاعاتی است كه علل و پیامدهای مختلفی داراست و صاحبنظران می توانند با ارائه راهكارهای مختلف در كاهش این نابرابری و ایجاد تعادل و برابری نسبی اطلاعات در سطح خرد و كلان بكوشند كه از جمله این اقدامات فعالیت های سران كشورها در اجلاس اطلاعاتی و بیانیه اصول آن در آذرماه ۱۳۸۲ می باشد كه جنبه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی را مورد نظر قرار داده و در اجلاس آتی در تونس نیز این مسئله، بسیار مورد توجه كشورهاست.

در مجموع، یكی از راهكارهای مؤثر و مهم در زمینه اطلاعات برابر، كاهش نابرابری اقتصادی و ایجاد زیرساخت های اقتصادی و صنعتی برای تكنولوژی اطلاعاتی بین اقشار مختلف یك جامعه از یك سو و بین جوامع مختلف خصوصاً عقب افتاده از سوی دیگر است. خصوصی سازی، مشاركت اقتصادی، توسعه سرمایه داری جهانی، سرمایه گذاری در ابعاد كلان و زیرساخت های اساسی، افزایش حجم تبادل میان جوامع از طریق مبادله سرمایه، ارز و جهانگردی، اتحاد بین كشورهای در حال توسعه از اقداماتی است كه می تواند به عنوان راه حل اقتصادی نابرابری اطلاعاتی مورد توجه قرار گیرد.

از لحاظ سیاسی و اجتماعی، وجود مقررات و قوانین متناسب با روز، نهادینه كردن آموزش، بانك های اطلاعاتی محلی، ارتقای توسعه و همبستگی اجتماعی، آزادی جستجو، دریافت و انتشار اطلاعات و اندیشه ها، افشای حداكثری و آسان كردن دسترسی به اطلاعات و محدود كردن موارد استثنا، نظارت نهادینه شده بر دولت، تغییرات اساسی در دولت و جامعه مدنی، مشاركت سیاسی، محترم شمردن حقوق اساسی شهروندی و... می تواند اثربخش و دارای نتیجه باشد تا نابرابری اطلاعاتی را كاهش دهد.

اما مهم تر از همه به نظر می رسد راه حل فرهنگی باشد، چون اكثر راه حل اقتصادی و سیاسی و اجتماعی، شعار گونه و غیر عملی می باشد. اگر فرهنگ استفاده از اطلاعات و فرهنگ مشاركتی و فرهنگ مقابله با نابرابری اطلاعاتی در جهان رواج پیدا كند، جوامع مختلف می توانند به راحتی این نابرابری را در سطح كلان متعادل تر كنند و با ظهور این فرهنگ در داخل هر جامعه ای، جنبشی ایجاد خواهد شد كه لااقل بطور نسبی از این نابرابری خواهد كاست. اما از این واقعیت نیز نباید غافل شویم كه در كشورهای توسعه یافته، آگاهی كاذب و فرهنگ بسته و تبلیغات هدفدار، از ظهور چنین جنبشی جلوگیری خواهد كرد و در كشورهای توسعه نیافته و شبه دیكتاتوری، زور و قدرت با توقیف مطبوعات، سانسور اطلاعات و جلوگیری از استفاده عمومی از اینترنت و... راه را برای آگاهی مردم می بندند. در این میان باید نخبگان با آگاه سازی و گروه های غیر دولتی با انسجام و همكاری راه را برای آگاهی انسان امروزی باز كنند و هر كس بداند یكی از مسائل مهم هزاره سوم نابرابری اطلاعات و اطلاعات نابرابر است و همگان پیش به سوی جنبش ضد نابرابری اطلاعاتی گام بردارند.

تحقیق و پژوهش:
سیـد عـلی نـاظـم زاده دانشجوی جامعه شناسی
پانوشتها
۱ ـ ر.ک: منوچهر محسنی، جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی، ص ۳۰.
۲ ـ مایکل هیل، تأثیر اطلاعات بر جامعه، ص ۱۶ ـ ۱۴.
۳ ـ ر.ک: حسینعلی افخمی، رسانه های جدید و ارتباطات برون سازمانی، سایت اینترنتی Iranwsis.
۴ ـ حمید مولانا، ?جامعه مدنی، جامعه اطلاعاتی، جامعه اسلامی، سایت اینترنی Irandoc و منوچهر محسنی، جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی، ص ۲۰ و ۲۱ و فرشاد نوریان، عصر اطلاعات و شهرهای دوگانه، سایت اینترنتی Ayandenegar.
۵ ـ حسینعلی افخمی، رسانه های جدید و ارتباطات برون سازمانی، سایت اینترنتی Iranwsis.
۶ ـ تام باتومور، مکتب فرانکفورت، ص ۵۶ ـ ۲۲ و منصور ساعی، نسل دوم مکتب فرانکفورت، روزنامه همشهری.
۷ ـ محمد رضا تاجیک، فن سالاری مستبدانه، سایت اینترنتی Khabarname.
۸ ـ پیتر کیویستو، اندیشه های بنیادی در جامعه شناسی، ص ۱۹۷ ـ ۱۹۴.
۹ ـ یوسف عزیزی بنی طرف، جهان در هزاره سوم، روزنامه همشهری.
۱۰ ـ علیرضا شایان مهر، دائرهٔ المعارف تطبیقی علوم اجتماعی.
۱۱ ـ فرامرز رفیع پور، آناتومی جامعه، ص ۴۷۳ ـ ۴۶۵.
۱۲ ـ جورج ریتزر، نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر، ص ۱۲۳ و ۱۲۶.
۱۳ ـ مسعود چلبی، جزوه جامعه شناسی توسعه، ۱۳۸۳.
۱۴ ـ ر.ک: حسین بشیریه، دیباچه ای بر فلسفه عدالت?، نشریه ناقد.
۱۵ ـ مسعود چلبی، جامعه شناسی نظم، ص ۲۰۱ ـ ۱۸۰۱۶ـ یونس شکرخواه، جامعه اطلاعاتی: پیشینه، پرسشها و ملاحظات ملی، سایت اینترنتی Iranwsis و مسعود چلبی، جامعه شناسی نظم، ص ۶۴ و ۱۹۳.
منابع و مآخذ
کتاب و نشریه
آرون، ریمون، مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه شناسی، ترجمه باقر پرهام، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ پنجم ۱۳۸۱.
الجزیره نت، جهان در هزاره سوم، ترجمه یوسف عزیزی بنی طرف، روزنامه همشهری ۲۰فروردین۱۳۸۰.
باتومور، تام، مکتب فرانکفورت، ترجمه حسینعلی نوذری، نشر نی، چاپ دوم ۱۳۸۰.
باقی، عمادالدین، عدالت، آزادی، دو بال شکسته، روزنامه شرق، ۱ آذر ۱۳۸۲.
بدیعی، نعیم، چالش های روزنامه نگاری الکترونی، روزنامه نسیم صبا ۱۸ فروردین ۱۳۸۳.
بشیریه، حسین، دیباچه ای بر فلسفه عدالت، نشریه ناقد اسفند ۱۳۸۲.
پتیت، فیلیپ، آرمان عادلانه رالز، ترجمه علی معظمی، روزنامه شرق، ۲۰ دی ۱۳۸۲.
تامپسون، جان، رسانه ها و مدرنیته، ترجمه مسعود اوحدی، انتشارات سروش، چاپ اول ۱۳۸۰.
چلبی، مسعود، جامعه شناسی نظم، نشر نی، چاپ اول، ۱۳۷۵.
خوارزمی، شهیندخت، آینده دیجیتالی جهان، کتاب ماه علوم اجتماعی، تیر و مرداد ۱۳۸۲.
رفیع پور، فرامررز، آناتومی جامعه، شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم ۱۳۸۰.
ریتزر، جورج، نظریه جامعه شناسی دردوران معاصر،ترجمه محسن ثلاثی، انتشارات علمی، چاپ ششم۱۳۸۱.
ساعی، منصور، نسل دوم مکتب فرانکفورت، روزنامه همشهری، ۲۸ فروردین ۱۳۸۲.
سروش، عبدالکریم، عدالت ممکن، روزنامه یاس نو، ۲۷ بهمن ۱۳۸۲.
شایان مهر، علیرضا، دائرهٔ المعارف تطبیقی علوم اجتماعی، انتشارات کیهان، چاپ اول ۱۳۷۷.
علوی، ی، رابطه متن و برابری با تأکید بر برابری ملی، نشریه آفتاب آبان ۱۳۸۲.
کالاتیل، شانتی، تأثیراینترنت بر حکومت دیکتاتوری،ترجمه حسن نورایی، نشریه آفتاب،اردیبهشت ۱۳۸۲.
کیویستو، پیتر، اندیشه های بنیادی در جامعه شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، نشر نی، چاپ دوم ۱۳۸۰.
گیدنز، آنتونی، جهانی شدن، نابرابری و دولت سرمایه گذار اجتماعی، ترجمه محمدرضا مهدی زاده، نشریه آفتاب آذر ۱۳۸۱.
محسنی، منوچهر، جامعه شناسی جامعه اطلاعاتی، نشر دیدار، چاپ اول ۱۳۸۰.
ملکیان، مصطفی، تاریخ فلسفه غرب، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، چاپ اول ۱۳۷۹.
هابرماس، یورگن، تنش ها و نابرابری ها، ترجمه پیروز ایزدی، روزنامه همشهری ۱۴فروردین۱۳۷۹.
هیل، مایکل، تأثیر اطلاعات بر جامعه، ترجمه محسن نوکاریزی، نشر چاپار، چاپ اول ۱۳۸۱.
سایت های اینترنتی
افخمی، حسینعلی، رسانه های جدید و ارتباطات برون سازمانی، سایت اینترنتی www.Iranwsis.org
بیانیه اصول اجلاس عالی سران جهان درباره جامعه اطلاعاتی، سایت اینترنتی www.Iranwsis.org
تاجیک، محمدرضا، فن سالاری مستبدانه، سایت اینترنتی www.Iranwsis.org
جلالی، اکبر، عصر مجازی، چهارمین موج تغییر،سایت اینترنتی www.Iranwsis.org
خانیکی، هادی، گفتگوی تمدنها و دموکراسی دیجیتال; افقی تازه در جامعه شبکه ای?، سایت اینترنتیwww.Iranwsis.org
رویسی، مرتضی، شکاف دیجیتالی، چالشی در برابر کشورهای در حال توسعه، سایت اینترنتی www.e-resaneh.com
شکرخواه، یونس،جامعه اطلاعاتی، پیشینه، پرسش ها و ملاحظات ملی ، سایت اینترنتی www.Iranwsis.org
عاملی، سعیدرضا، دوجهانی شدن ها و آینده هویت های همزمان، سایت اینترنتی www.Iranwsis.org
فریدلند، لوئیس ای، دموکراسی الکترونیکی و شهروندی جدید، سایت اینترنتی www.Ayandenegar.org
ماتلار، آرمان، جامعه اطلاعاتی و نظم نوین جهانی، سایت اینترنتی www.Iranwsis.org
معتمد نژاد، کاظم، شکاف دیجیتالی، سایت اینترنتی www.Iranwsis.org
ـــــــــــــ ، چشم انداز جهانی جامعه اطلاعاتی، سایت اینترنتی www.Iranwsis.org
مورگان، الوند، آموزش، فرهنگ و جامعه اطلاعاتی، ترجمه علیرضا تاجداری، سایت اینترنتی .www.Farhangnet.org
مولانا، حمید، جامعه مدنی، جامعه اطلاعاتی، جامعه اسلام، ترجمه علی حسین قاسمی، سایت اینترنتی www.Irandoc.ac.ir
نمکدوست تهرانی، حسن، حق دسترسی به اطلاعات بنیان ها، روند جهانی و جایگاه ایران، سایت اینترنتی www.Bashgah.net
نوریان، فرشاد، عصر اطلاعات و شهرهای دوگانه، سایت اینترنتی www.Ayandenegar.org
ورلد لینک، پرکردن شکاف دیجیتالی مشکل بزرگ قرن بیست و یکم، ترجمه سید محمد ستوده، سایت اینترنتی
www.Imi-ir.org

Iranian Futurist		Ayandeh-Negar
Welcome To Future		Tomorow is built today

	در باره ما	تماس با ما	خبرهای علمی	احزاب مدرن	هنر و ادبیات	ستون آزاد	محیط زیست	حقوق بشر	اخبار روز	صفحه‌ی نخست
	آرشیو	اندیشمندان آینده‌نگر	تاریخ از دیدگاه نو	انسان گلوبال	دموکراسی دیجیتال	دانش نو	اقتصاد فراصنعتی	آینده‌نگری و سیاست	تکنولوژی	از سایت‌های دیگر