از تمرکز بر پیشگویی و پیش بینی خطی به سوی سبک هنجاری است، که دامنه ای از آینده های جایگزین را در بر می گیرد. اما در این میان می توان بین پیش بینی، برنامه ریزی بلند مدت و آینده پژوهی تفاوت قائل شد. در عمل ممکن است این سه در هم پیچیده شوند، با این وجود هر کدام در ابعاد خاصی از همدیگر استقلال دارند:
- پیش بینی تمایل به تحلیل روابط علی بین وقایع دارد تا از این طریق آینده این وقایع را با سطوح مختلف احتمال پیش بینی کند. بسیاری از پیش بینی ها همچنین در دامنه مشخص شده ای از مقدمات ارزشی محدود شده اند. این نوع پیش بینی ها غالبا در پیش بینی های اقتصادی و پیش بینی تکنولوژی مورد استفاده قرار می گیرند.
- برنامه ریزی بلند مدت غالبا با ترکیب و سازمان وقایع در 5 یا 10 سال آینده مربوط است. دوره زمانی آن معمولا بوسیله عملکرد ارتباطی خاصی که با بعضی از بخشهای خاص جامعه دارد، محدود شده است.
این نوع برنامه ریزی همچنین از طریق فرضهای ارزشی مقدر[1] مشخص می شود. در اینجا دغدغه این است که چگونه ممکن است برای بعضی از فعالیتها برنامه ریزی کرد؟ نه اینکه چگونه باید برای آنها برنامه ریزی کرد.
- آینده پژوهی تمایل به جهت گیری به سمت دو یا سه دهه آینده دارد و تعریف آن به مراتب سخت تر از تعریف برنامه ریزی بلندت مدت و پیش بینی است(1).
مشخصه های متفاوت آینده پژوهی را از سایر رشته ها می توان اینگونه ذکر کرد:
1-آینده پژوهی بر اساس چشم انداز دراز مدت تر به تحقیق و تفحص می پردازد و معمولا به چشم انداز های بیش از 5 سال و اغلب 25 سال می اندیشد.
2- حیطه آینده پژوهی گسترده تر است و بیشترین شمار عوامل ممکن واحتمالی را در نظر می گیرد
3- آینده پژوهی صرفا به اهداف دراز مدت نمی اندیشد بلکه به اهمیت آنها تاکید بیشتری می گذارد(2)
ویژگیهای کارهای آیند پژوهان در مقایسه با کارهای سایر رشته های علمی:
تمایز بین ویژگیهای رشته آینده پژوهی با سایر رشته ها را می توان در چند عنوان زیر مورد بررسی قرار داد:
سیستم مورد علاقه: سیستمهای انسانی
آینده پژوهان باسیستم های انسانی سرو کار دارند. نمونه آن را می توان اقتصاد ویژه یک جامعه یا سیستم سیاسی یک کشور دانست. بنابر این آینده پژوهی متفاوت از رشته های طبیعی چون فیزیک است که با سیستم های غیر انسانی سرو کار دارد.
افق زمانی: بسیار بلند مدت
نشان دادن و آشکار شدن تغییر حالات سیستم های پیچیده و بزرگ نیازمند یک دامنه زمانی مشخص است. از آنجا که آینده پژوهان با چنین سیستم هایی سرو کار دارند، باید افق زمانی بسیار بلند مدت را برای بررسی تغیرات سیستم مد نظر قرار دهند. برای مثال برای بررسی مسائل و مشکلات اقتصاد جهانی ملاحظه دامنه زمانی بلند مدت مورد نیاز است در حالی که برای مسائل مربوط به یک پروژه اقتصادی کوچک دامنه زمانی بسیار بلند مدت مورد نیاز نیست. در آینده پژوهی کاربردی معمولا دامنه زمانی بلند مدت را 20تا25 سال می دانند با این وجود در مورد تحولات اجتماعی ممکن است این دامنه زمانی تا 50 سال و حتی 100 سال را در بر گیرد.
قلمرو یا دامنه مشاهدات: جهانی
از آنجا که آینده پژوهان تمایل دارند رفتار های واقعی سیستم های پیچیده انسانی را مورد بررسی قرار دهند، سایر سیستم های اطراف این سیستم را که به نحوی سیستمهای انسانی را تحت تأثیر قرار می دهند، مورد بررسی قرار می دهند. بنابر این دامنه مشاهده آنها گسترده است.
روش شناسی: بین رشته ای
آینده پژوهان به منظور حل مسائل از دانش و ابزارهای دامنه گسترده ای از سایر رشته ها استفاده می کنند. رویکردهای کیفی و قضاوت مبنای آینده پژوهی ابزارهای تحلیلی و کیفی را بشدت مورد استفاده قرار می دهند.
جهت اقدامات: شدیدا طرفدار مشارکت
آینده پژوهان می خواهند به مردم کمک کنند تا آنها به آینده های مطلوب خود دست یابند. بنابر این آنها بصورت فعال در ایجاد آینده های مطلوب مشارکت می کنند