|
آینده نگری فناوری در کشور ژاپن
اگر عضو یکی از شبکه‌های زیر هستید می‌توانید این مطلب را به شبکه‌ی خود ارسال کنید:
[14 Apr 2015]
[ حمید رضا تبرایی، احسان مظفری پور، پدرام عطایی ]
آینده نگری فناوری در کشور ژاپنموضوع اصلی این مقاله بررسی تجارب كشور ژاپن در زمینه برنامه ریزی سیاستهای راهبردی برای تعیین اولویتهای فناوری با استفاده از ابزار آینده نگری فناوری است. آینده نگری تلاشی نظام مند برای نگاه به آینده بلند مدت دانش، فناوری، اقتصاد، محیط زیست و جامعه است كه با هدف شناسایی فناوری های نوظهور وتقویت حوزههای تحقیقات راهبردی برای كسب بیشترین منابع اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی انجام میپذیرد.
ازآنجا كه آینده نگری فناوری فرآیندی پیچیده و شدیدا وابسته به ساختارهای بومی است، مطالعه تجارب كشورهای مختلف و پیشگام می تواند سیاست گذاران و فعالان عرصه سیاست گذاری و مدیریت فناوری را در انتزاع قوانین ثابت و اجرایی این نظام و نیز بخشهای وابسته به فرهنگ ها و شرایط كشورهای مختلف یاری دهد.
در این میان مطالعه تجارب كشور ژاپن به دلیل انتخاب روش های متناسب با ساختارهای بومی و نیز برنامه ریزی جامع و منظم با انجام هفت دوره فعالیت آینده نگری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پرداخت این مقاله به تجارب ژاپن مواردی از قبیل تعریف، اهداف، تاریخچه، ساختار، منابع انسانی و مالی، روشها، تقویم زمانی، نتایج علمی و روشهای اشاعه و اجرا را در بر می گیرد.
در این مقاله هدف بررسی تجربیات كشور ژاپن در زمینه آینده نگری فناوری است. اهمیت بررسی فرآیند آینده نگری در ژاپن از آن رواست كه این كشور با سابقه ترین كشور در پرداخت به مقوله آینده نگری به صورت فراگیر و در سطح ملی است.
● نحوه پرداخت به بررسی تجارب ژاپن در مقاله به شرح زیر است:
ابتدا به بیان تعریف آینده نگری از دیدگاه ژاپن و اهداف ژاپنی ها از این فرآیند پرداخته می شود. سپس تاریخچه آینده نگری در ژاپن به عنوان پیشروترین كشور در انجام مطالعات ملی آینده نگری آورده شده است.
تركیب نیروی انسانی در اجرای برنامه و نحوه انتخاب اعضا از میان اجزای مختلف و تاثیرگذار در ادامه بررسی می شود. سپس روند انجام برنامه هفتم آورده شده است و در نهایت نحوه استفاده از نتایج برنامه ذكر گردیده است.
● تعریف آینده نگری
آینده نگری فرآیندی است كه به كمك تلاش های نظام مند به دوره هایی طولانی تر از آینده علم، فناوری، اقتصاد و محیط زیست و جامعه نگاه می كند و در این مسیر به دنبال "مشخص كردن فناوری های عام نوظهور" و "تعیین كردن آن دسته از بخش های زیر بنایی تحقیقات راهبردی است كه احتمال ثمردهی و سود دهی اقتصادی و اجتمای بیشتری دارد".
از طرف دیگر می توان گفت آینده نگری فرآیندی است كه طی آن درك كامل تری از نیروهای شكل دهنده آینده بلند مدت پیدا می شود. آن نیروهای شكل دهنده در تدوین و تنظیم سیاست، برنامه ریزی و تصمیم گیری در نظر گرفته می شود.
آینده نگری هم چنین شامل ابزارهای كمی و كیفی برای مونیتورینگ سرنخ ها و شاخص های شكل گیری جریان ها وتوسعه ها است. قابل ذكر است اگر آینده نگری نیازها و فرصت های آینده را به ما نشان می دهد. آینده نگری سیاست دولتی را تعیین نمی كند بلكه به تعدیل آن كمك می كند تا در مقابل تغییرات شرایط زمانه مناسب تر، انعطاف پذیرتر و مقاوم تر باشد.
● هدف
اهداف فناوری آینده نگری را می توان در موارد زیر بیان كرد:
۱) تعیین "فناوری های عام نوظهور" به قصد به دست آوردن بیشترین منفعت های اجتماعی و اقتصادی تعریف فناوری عام این است:
فناوری ای كه به كار بردن آن سودهایی برای بخشهای اقتصادی و اجتماعی موجب می شود.
۲) فراهم كردن اطلاعات پایه برای استفاده در سیاست های علم و فناوری سطح دولتی و مدیریت تحقیق و توسعه شركت ها
۳) تشریح گرایشهای فناوری به قصد كمك به "سیاست گذاری و برنامه ریزی دولتی" و یاری رساندن به "بخش خصوصی به وسیله تامین اطلاعات مربوط به تحقیق و توسعه آنها". اجرای آینده نگری فناوری به طور جداناپذری به ویژگی های سازمان دولتی كه در علم و فناوری درگیر هستند مربوط می شود و در ضمن به فاكتورهای اقتصادی و اجتماعی در زمان اجرا بستگی دارد.
۴) بنا نهادن یك دید همه جانبه كه شامل همه اجزا علم و فناوری باشد. از این رو برای جهت گیری گسترده در هر دو بخش خصوصی و دولتی نیاز است كه تصمیم گیرندگان را با اطلاعات پیش زمینه ای درباره تمایلات بلندمدت تامین اطلاعاتی كنیم.
۵) نتایج بررسی آینده نگری فناوری دو استفاده اصلی دارد:
الف) تالیف كردن اطلاعات پس زمینه ای برای برنامه ریزی تحقیق و توسعه به ویژه فراهم كردن دید كلی تمایلات درازمدت در فناوری و معین كردن فناوری های نوظهور مهم
ب) مونیتورینگ علم و فناوری جاری كه شامل سطح فعالیت های تحقیق و توسعه جاری ژاپن در مقایسه با كشورهای دیگر می باشد. مشخص كردن زمینه هایی كه در آن نیازهای نوظهور برای همكاری های بین المللی وجود دارد و معین كردن فاكتورهای مقید كننده توسعه فناوری دو مورد بالا یكی از ورودی های شورای علم و فناوری ژاپن را در مورد سیاست های آینده علم و فناوری تشكیل می دهد و همچنین بیانگر پس زمینه ای اطلاعاتی برای صنعت و وزارتخانه های دولت نیز می باشد.
● مزایای فرآیند آینده نگری
ژاپنی ها تشخیص دادند كه ارزش اصلی آینده نگری اغلب به صورت خروجیهای مستقیم آن نیست، بلكه ارزش اصلی به مزایای فرآیند آینده نگری است. (پیش بینی و سیاستهای متعاقب آن بر روی خروجی های پایه گذاری می شوند)
مزایای این فرآیند را می توان در cc۵ خلاصه كرد. (۵ لغتی كه با c شروع می شوند)
۱) ارتباط (گفت و شنود)
۲) تمركز روی دوره های طولانی
۳) هماهنگ شدن
۴) همزبانی و وفاق
۵) تعهد قانونی
● تاریخچه
در اواخر دهه ۶۰ ژاپن متوجه شد كه فناوری آینده نگری یك ابزار بالقوه مفید سیاست را عرضه كرده است، بنابراین تیمی به ایالات متحده امریكا فرستاد تا با متخصصین آن كشور مشورت كنند. در سال ۱۹۷۰ سازمان علم و فناوری اولین آینده نگری در ۳۰ سال آینده علم و فناوری را به عهده گرفت.
برنامه آینده نگری ژاپن تا به امروز تحت ۴ رده اجرا می شده است كه به ترتیب اهمیت و گستردگی سازمان های مربوط طبقه بندی می شوند. به طور خلاصه می توان این طبقه بندی را در جدول ۱ نمایش داد.
برنامه آینده نگری ژاپن تا به امروز تحت ۴ رده اجرا می شده است كه به ترتیب اهمیت و گستردگی سازمان های مربوط طبقه بندی می شوند. به طور خلاصه می توان این طبقه بندی را در جدول ۱ نمایش داد.
نمونه فعالیت های سطح بالای آینده نگری فناوری پیش بینی های متنوع فناوری و ویژن اجتماعی است كه به وسیله سازمان های دولتی تدوین و تنظیم می شود. فعالیت های سطح متوسط آینده نگری فناوری را سازمان های صنعتی با همكاری شركت های مربوط انجام می دهند و در نهایت فعالیت های سطح پایین آینده نگری فناوری توسط شركتهای خصوصی انجام شده است كه تعداد قابل ملاحظه ای دارند ولی به صورت عمومی نیستند.
● بررسی های فراگیر
در طول این سال ها ژاپنی ها درگیر بسیاری فعالیت آینده نگری فناوری بوده اند. نمودار زیر دوره زمانی برنامه های فراگیر آینده نگری را از اولین تا آخرین بررسی در طی ۳۰ سال اخیر نشان میدهد.همه هفت بررسی به كمك روش دلفی انجام شده است. "سازمان علم و فناوری" و "موسسه ملی سیاست گذاری علم وفناوری" برنامه بررسی آینده نگری فناوری را هر پنج سال یكبار از سال ۱۹۷۱ تا به حال اجرا كرده اند.
● توضیحی راجع به تمركزگرایی دولت ژاپن برای ایجاد وفاق بیشتر
در دهه ۹۰ در كشور ژاپن به دنبال انباشته شدن كسری بودجه های سالیانه بدهی های دولت به میزان زیادی افزایش پیدا می كند. این كسری زیاد بودجه در اواسط دهه ۹۰ به عنوان یك معضل سیاسی مطرح شد كه هنوز هم نگرانی های آن به اتمام نرسیده است.
در ادامه آن ماجرا مردم ژاپن نسبت به سرمایه گذاری های دولت بسیار حساس شدند. شكست بانك ها به همراه غفلت ها و گمراهی زیاد مسئولان تجاری و بازرگانی دولت نظرات مردم را به شدت تحت الشعاع قرار داده بود.
در نتیجه همگی به این نتیجه رسیدند كه می بایست سیستم حكومتی تغییر كند و تبدیل به یك سیستم كوچك تر و در عین حال موثرتر بشود. بنابراین در سال ۱۹۹۹ مجلس ژاپن وزارت خانه ها و سازمان های مربوط را از ۲۲ به ۱۳ كاهش می دهد.
بر طبق این برنامه وزارتخانه "تحصیلات، علم، ورزش، فرهنگ" با "سازمان علم و فناوری" ادغام شد و تبدیل به وزارتخانه "تحصیلات، علم، ورزش، فرهنگ و فناوری" شد. این وزارتخانه مسئول محدوده گسترده ای از علم و فناوری شده كه گستره آن علوم پایه تا تحقیق وتوسعه كاربردی را زیر پوشش قرار می دهد.
ضمنا "موسسه ملی سیاست گذاری علم و فناوری" یكی از موسسات، این وزارتخانه تازه و نوپا است. به طور هم زمان "شورای علم و فناوری" تقویت شده و به عنوان یك شورای جامع علم و فناوری محدوده فعالیت گسترده تری پیدا كرد. به طوری كه علاوه بر علوم طبیعی در زمینه های علوم انسانی و اجتماعی هم شروع به كار كرد. البته كاركرد انجمن و شورای فوقالذكر تهیه چارچوبی برای تحقق تحقیقات علم و فناوری است.
طی سالهای گذشته در ژاپن شاهد دوره ای بودیم كه تغییرات بنیادی در سیستم دولتی آن انجام می شود. كه البته این تغییرات با در نظر گرفتن محدودیت های موجود در ژاپن است اعم از بدهی های زیاد دولت، پیر شدن سریع جمعیت و موضوعات مربوط به جهانی شدن، در ضمن به عنوان یك مساله مهم قابل ذكر است كه استفاده از منابع طبیعی محدود هم باید مورد توجه قرار گیرد.
● منابع انسانی
▪ بدنه علمی
بدنه علمی در بررسی دلفی تهیه كنندگان سئوال ها و پرسش شوندگان هستند. اعضای زیرگروه ها را كه تهیه پرسش نامه بر عهده آنهاست در بخش بدنه اجرایی معرفی می كنیم و در این بخش به معرفی نحوه انتخاب پاسخ دهندگان، خصوصیات و نحوه توزیع آنها در مشاغل مختلف می پردازیم.
▪ انتخاب پاسخ دهندگان
بعد از چندین دوره برگزاری مطالعات دلفی در ژاپن اكنون بانك اطلاعاتی خوبی از افرادی كه می توان در بررسی دلفی از آنان بهره جست وجود دارد. علاوه بر امكان فوق در ادامه روش انتخاب پاسخ دهندگان در بررسی هفتم ارایه می شود.
انتخاب پاسخ دهندگان بر مبنای توصیه اعضای هر زیرگروه انجام شد. به وسیله توصیه اعضا سعی شد تا لیستی هر چه بزرگتر از متخصصین با دانش وسیع در شاخه مربوطه تهیه شود. البته این نكته نیز در نظر بود كه تعداد افراد حاضر از بخشهای دولت دانشگاه و صنعت نیز متناسب می باشد.
پاسخ دهندگان می بایست یا در "تحقیق و توسعه" كار می كردند و یا مدیریت پروژه هایی را در دست می داشتند و یا در این گونه موقعیتها می بودند و دانش تخصصی در شاخه مربوطه می داشتند.
در دور هفتم، پاسخ دهندگان با توجه به توزیع افرادی كه در "تحقیق و توسعه" در هر شاخه فعالیت می كنند، انتخاب شدند. با توجه به این موضوع درصد طبقه بندی افراد به صورت زیر شد:
▪ كارمندان شركتها ۳۶%
▪ افراد دانشگاهی ۳۷%
▪ كارمندان دولتی ۱۵%
▪ دیگر كارمندان غیر شركتی۱۰%
▪ دیگر مشاغل ۲%
در دور هفتم سعی شده است كه نسبتا از افراد جوانتر كه در ده سی سالگی یا چهل سالگی از عمر خود هستند استفاده شود. (در دور ششم حدود ۸۰% از افراد در دهه چهل سالگی یا پنجاه سالگی از عمر خود به سر می بردند). همچنین سعی شده است كه از خانم ها بیشتر استفاده شود (تنها ۲% از افراد در دور ششم، زن بودند.)
از پاسخ دهندگانی كه طی مراحل بالا انتخاب شدند، سئوال شد كه آیا آنها مایل به همكاری در این برنامه می باشند؟ سپس از میان آنهایی كه تمایل خود را ابراز كرده بودند كه در دور اول شركت كنند، افرادی انتخاب شدند در دور اول ۴۴۴۸ پرسشنامه و در دور دوم ۳۸۰۹ پرسشنامه فرستاده شد. از آنهایی كه پس از دور اول از تصمیم خود منصرف شدند، صرفنظر شد.
▪ طبقه بندی افراد در این بخش به شرح زیر بود:
ـ كارمندان شركتها ۳۱%
ـ افراد دانشگاهی ۴۲%
ـ كارمندان دولت ۱۴%
ـ دیگر كارمندان غیر شركتی ۱۰%
ـ دیگر مشاغل ۳%
در مقایسه با دور قبل، درصد افراد دانشگاهی بالا رفته استع اما درصد افراد كارمندان شركتها افت كرده است، كه عمدتا به این دلیل بود كه دو شاخه "مخابرات" و "اطلاعات" با یكدیگر تلفیق شدند و به دلیل اینكه این دو شاخه بیشترین تعداد از پاسخ دهندگان را دارا بودند، درصد این افراد با كاهش مواجه شد.
از نظر سن، تعداد پاسخ دهندگانی كه در دهه ۴۰ سالگی بودند كمی كاهش یافت و آنهایی كه در دهه ۵۰ سالگی بودند كمی افزایش یافتند. همچنین تعداد زنان پاسخگو كمی افزایش یافت، اما این تغییر نیز بسیار اندك بود و هنوز درصد زنان كمتر از ۳% بود.
● روش
▪ سیاستگذاری تحقیق و فناوری
تصمیم گیری در زمینه سیاست های تحقیق و فناوری و مدیریت نوآوری كارآفرین نیازمند روشی برنامه ریزی شده، نظام مند و سازمان یافته می باشد كه شامل اجزاء زیر است:
ـ موقعیت یك فناوری را تحلیل می كند. (مونیتورینگ فناوری)
ـ توسعه های احتمالی آن را می شكافد. (آینده نگری)
ـ اثرات مستقیم و غیرمستقیم آن را بر اقتصاد، محیط زیست، بهداشت، جامعه و دیگر زمینهها تخمین می زند. (ارزیابی اثرات فناوری)
ـ این اثرات را بر پایه اهداف از پیش تعیین شده ارزیابی كرده با دیگر توسعه های مطلوب مقایسه می كند و فعالیت ها و سازماندهی های احتمالی را بر پایه آن تدوین می كند. (راهبردهای نوآوری یا مطالعات سیاست فناوری)
● كلیات روش دلفی
فرآیند دلفی – با نگاهی كلی تر – روش تخصصی برای ارزیابی فناوری است. این روش بر پایه روشهای خلاقانه حل مسأله علمی بنا شده و در تحلیل و فناوری سیستم ها به طور خاص تعریف و به كار گرفته شده است.اندوخته های كلاسیك ارزیابی فناوری را می توان به دو بخش تقسیم كرد، هر چند در عمل همواره تركیبی از این دو به كار گرفته می شود. این دو دسته عبارتند از: روشهای كمی و روش های كیفی. روش دلفی خصوصیات هر دو دسته را دارا می باشد از آن می توان برای تعریف و ساختاربندی یك زمینه مورد تحقیق و یا پیش بینی و ارزیابی فناوری و گرایشهای آن استفاده كرد.
مطالعه دلفی راهی است برای یافتن نظرات، شكل دهی عقاید و پیش بینی. در بررسی دلفی با روشی نظام مند بینش و ارزیابی متخصصان انتخاب شده معلوم می گردد.
نتایج دلفی یك یا چند بار به متخصصان ارایه می شود تا به آنها اجازه داده شود نظرات خود را در سایه عقاید دیگر متخصصان امتحان كرده، در صورت لزوم آن را اصلاح كنند.
موفقیت روش وابستگی بسیاری به انتخاب متخصصانی دارد كه از آنها سئوال می شود. بهترین افرادی كه می توانند درباره یك زمینه خاص نظر دهند افراد آگاه در آن زمینه اند ولی این نكته نیز به ذهن هر كسی خطور می كند كه افرادی كه در یك زمینه خاص درگیر هستند معمولا دیدی خوش بینانه نسبت به آن دارند بر همین اساس باید قاعده زیر را مدنظر قرار داد:
"متخصصانی كه درباره زمینه ای خاص آگاهی كافی دارند ولی مستقیما در آن درگیر نیستند باید برای نظر دادن ترغیب شوند."
قواعدی از این دست را باید در كنار بررسی نتایج خام در نظر گرفت.
● دلفی ژاپن
بیشترین تجربه در زمینه مطالعات فراگیر دلفی در ژاپن انجام شده است و این روش با تفكر ژاپنی به خوبی مطابقت یافته است. در ژاپن مطالعات دلفی كم تعداد ولی بسیار گسترده ای هر ۵ سال یكبار و با افقی ۳۰ ساله از سال ۱۹۷۱ میلادی انجام شده است.
به گونه ای كه این مطالعات جزء لاینفك سیاست گذاری علم وفناوری شده است. این مطالعات توسط پیمانكاران مختلفی سازماندهی شده و گروه های مشاور مختلفی داشته است ولی مدیریت این مطالعات همواره بر عهده شخصی ثابت بوده است. مدیر سابق موسسه تحقیقات میتسوبیشی – فردی شناخته شده در حلقه های پژوهشی ژاپن.
هر چند ژاپنی ها مطالعات آینده نگری خود را با نام "پیش بینی" می شناسند ولی به نظر مارتین و ایرواین (۱۹۸۹) هدف ژاپنی ها در سیاست و اقتصاد پیش بینی دقیقی از آینده نبوده است بلكه اطلاعاتی راجع به تمایلات ترویجی در علم و فناوری مورد نظر بوده است. تا این اطلاعات باعث هوشیاری و آگاهی مدیریت تحقیق و توسعه گردد.
بر خلاف تحلیل دورنماهای دیگر، پیشبینیهای ۳۰ ساله علم و فناوری در ژاپن به یك مجموعه اهداف خاص توجه نكرده و در یك چهارچوب سیاسی خشك نیز قرار نگرفته است. هدف كلی مسئولان آغازگر برنامه ایجاد نمایی كلی و جامع از گرایش های مهم نوآوری درعلم و فناوری بوده، كه این اطلاعات برای ارایه و كمك به فرآیندهای برنامه ریزی حكومتی در زمینه سیاست گذاری علم وفناوری و برای تامین اطلاعاتی شركتهای صنعتی در نظر گرفته شده بودند.
"وزارت فرهنگ، آموزش، ورزش، علم و فناوری (مكست حاصل از ادغام "سازمان علم وفناوری" و "وزارت فرهنگ، آموزش، ورزش و علم" در دسامبر سال ۲۰۰۰ است)، ۷ برنامه پیش بینی فناوری را در بازههای زمانی ۵ ساله از سال ۱۹۷۱ و برای مشخص كردن آینده فناوری در ژاپن از منظری بلند مدت، هدایت كرده است.
● انجام برنامه
در ادامه مراحل انجام روش دلفی را در دور هفتم از زبان مجریان برنامه آورده شده است:
▪ زیر گروهها:
زیر گروه های نیازهای اقتصادی – اجتماعی شامل سه زیر گروه زیر است:
ـ سیستم اجتماعی – اقتصادی جدید
ـ جامعه رو به پیری
ـ امنیت
▪ زیر گروه های شاخه فناوری
این ۱۴ زیرگروه كه شاخه های اصلی فناوری را تشكیل می دهند عبارتند از:
ـ اطلاعات و ارتباطات
ـ علم حیات
ـ بهداشت و مراقبت پزشكی
ـ كشاورزی، جنگلداری، ماهیگیری، غذا
ـ مواد و فرآیند
ـ الكترونیك
ـ علم دریا، علم زمین و فضا
ـ منابع طبیعی، انرژی و محیط زیست
ـ تولیدات صنعتی
ـ توزیع
ـ تجارت و مدیریت
ـ شهرسازی و ساخت
ـ حمل و نقل
ـ خدمات
وظیفه گروه راهبردی ایجاد ساختار كلی، برنامه ریزی و مطالعه نتایج زیر گروه ها است. زیرگروه های شاخه های فناوری "موضوع های" مختلف فناوری را برای درج در پرسشنامه ها و شاخه تخصصی خود را در هر شاخه مشخص می كنند، افراد شركت كننده را انتخاب می كنند و نتایج برنامه را در شاخه تخصصی خود تجزیه و تحلیل می كنند. زیرگروه نیازها نیز تمایلات محتمل آینده را در نیازهای اقتصادی – اجتماعی در ۳۰ سال آینده مشخص می كند.
پس از بررسی نتایج، زیرگروه های شاخه های فناوری، گزارش مربوط به شاخه خود را تالیف می كنند و زیرگروه های نیازها نیز گزارشی را آماده می كنند كه در آن نتایجی از دورنمای نیازها خلاصه شده است.
بررسی تحلیل نهایی در همه شاخه های برنامه توسط نیستپ، انجام شده و گروه راهبری نیز با توجه به همه نتایج گزارشی جامع فراهم می كند.
● شاخه های برنامه
بر خلاف برنامه ششم كه در آن تنها ۱۴ شاخه فناوری مطرح بود در این برنامه ۱۶ شاخه وجود داشت. تغییرات زیر نیز در این دوره ایجاد شده بود.
▪ شاخه های "اطلاعات" و "مخابرات" در شاخه "اطلاعات و مخابرات" تلفیق شدند.
▪ شاخه های "پخش و توزیع"، "تجارت و مدیریت" و "خدمات" در این دور اضافه شدند.
▪ "بهداشت، مراقبتهای درمانی و رفاه" به "بهداشت ومراقبتهای درمانی" تغییر كرد و شاخه "خدمات"، شاخه "رفاه" را هم شامل شد. دوره پیش بینی شده ۳۰ سال می باشد. (ازسال ۲۰۰۱ تا ۲۰۳۰)
● روش برنامه
همانند دوره های گذشته، در این دوره نیز از روش دلفی استفاده شد و جواب ها طی دو مرحله جمع آوری وتثبیت شد.
▪ روش دلفی:
روش دلفی روشی است كه دیدگاه پاسخ دهندگان در آن به وسیله دادن پرسشنامه به عده كثیری از افراد یكسان میگردد. در دوره دوم پاسخ دهندگان بازتابی از نتایج دور قبل را دریافت می كنند و بنابراین آنها می توانند جواب خود در سایه تمایلات كلی بازنگری و بروردآورد نمایند. این مشخصه عمده ای می باشد كه روش دلفی را از روشهای دیگر جدا می كند. بعضی از پاسخ دهندگان به طور كلی تمایلبه حمایت از دیدگاه اكثریت دارند. بنابراین ممكن است كه دیدگاه آنان یكسان شود.
● تنظیم موضوعات
زیرگروه های نیازها در مورد نیازهای اقتصادی و اجتماعی آینده تحقیق به عمل آورده، سپس هر موضوع به زیرگروه مربوط به خود ارجاع داده شد.
زیرگروه های فناوری با در نظر گرفتن موارد نیازی كه برشمرده شد، موضوعات را تنظیم می كنند.
در مرحله اول، زیرگروه ها در هر شاخه میدان عمل را مشخص می كنند، یعنی در مورد جهت توسعه فناوری آینده تحقیق می كنند و چارچوبی را ایجاد می كنند كه در آن موضوعات مهم از قلم نیفتد. سپس لیستی از موضوعات مهم تهیه می نمایند.
موضوعات با این پارامترها تنظیم می شود:
▪ چارچوب موضوعات برنامه ششم از دیدگاه تمایلات فناوری جدید بررسی می شود.
▪ به طور معمول تعداد موضوعات این دوره با دور قبل برابر است با توجه به موضوعات تغییر یافته و موضوعات جدید كه هر كدام تقریبا ۳/۱ كل موضوعات را تشكیل می دهند.
▪ به طور اصولی، موضوعات باید تا ۲۰۳۰ تحقق یابند. هر كجا لازم باشد، موضوعاتی كه بعد از ۲۰۳۱ تحقق یابند نیز شامل می شوند.
▪ به طور اصولی مرحله بلوغ هر یك از موضوع ها باید با یكی از ۴ كلید واژه "مقدماتی"، "توسعه یافته"، "استفاده علمی" و "استفاده عمومی" تشریح شود.
▪ در مورد مكان تحقق، به جز در مواردی كه به طور مشخص نام برده شده است، فرض می شود كه در هر جای دنیا می تواند محقق شود، كشور یا هر ناحیه ای كه تحقق آن موضوع زودتر رخ می دهد.
▪ در یك موضوع بیشتر از یك مورد خاص پیش بینی نشود.
▪ موضوعات باید دارای اهداف مشخص باشد و هر جا ممكن است، داده های مورد نیاز را شامل شود و نیز می بایست تصویری از كاربردهای عملی و مشخص ایجاد كند.
▪ در صورت لزوم، موضوعات همانند، می بایست در بیشتر از یك شاخه از فناوری مطرح شوند.
▪ هنگام تنظیم موضوعات، نیازهایی كه به وسیله زیرگروهها نیازها مطرح می شود، در نظر گرفته شود.
▪ موضوعات غیرمربوط به فناوری را نیز شامل بشود. (به عنوان مثال سیستمهای اجتماعی و نوع زندگی) كه به طور خیلی نزدیك با پیشرفت علم و فناوری ارتباط دارد.
پس از آنكه زیرگروهها موضوعات دور قبل را تكامل بخشیدند و در مورد موضوعات جدید تحقیق كردند، در نهایت ۱۰۶۵ موضوع برای این دوره انتخاب شد.
● موارد مطرح شده در برنامه
▪ مورد سئوال
در پرسشنامه برای هر سئوال موارد زیر پرسیده شده است:
ـ درجه تخصص
ـ درجه اهمیت در ژاپن
ـ تاثیرات مورد انتظار
ـ زمان تحقق پیش بینی شده
ـ كشورهای پیشرو
ـ تاثیرات مورد انتظار از دولت
ـ مشكلات بالقوه در ژاپن
● سئوال های عمومی
علاوه بر موارد پرسیده شده در هر موضوع، در مورد جهت تحقیق وتوسعه ژاپن و دورنمای كلی توسعه فناوری در همه شاخه ها سئوال شد.
▪ سئوال های متفرقه
از پاسخ دهندگان خواسته شد تا عباراتی در مورد موضوعاتی كه در زیر مطرح می شود، بنویسند:
ـ دورنمای علم و فناوری در قرن ۲۱ (دور اول پرسشنامه)
ـ سیاستهای علم و فناوری در ژاپن (دور دوم پرسشنامه)
ـ عباراتی در مورد برنامه های كلی (دور اول و دور دوم پرسشنامه ها)
▪ به كارگیری پرسشنامه
پرسشنامه ها به ترتیب زیر برای پاسخ دهندگان ارسال شد:
ـ دور اول:
آگوست سال ۲۰۰۰، دور دوم: دسامبر سال ۲۰۰۰
ـ در دور دوم
از پاسخ دهندگان پرسش های مشابه دور اول پرسیده شد و همچنین نتایج دور اول برای آنها ارسال شد. انشای بعضی از سئوالات در دور دوم پرسشنامه دوباره مورد بررسی قرار گرفت و با توجه به عباراتی كه پاسخ دهندگان در دور اول پاسخ داده بودند تغییر یافت.
● فرضیات در نظر گرفته شده
▪ به طور اصولی، آینده نگری فناوری كلیدهای تحقیق و توسعه را در ۳۰ سال آینده درباره زمانی ۲۰۰۱ تا ۲۰۳۰ بررسی می كند.
▪ در ۳۰ سال آینده جنگی در مقیاس جهانی یا حوادث طبیعی كه موجب تغییرات اقتصادی و اجتماعی باشد در نظر گرفته نشده است.
▪ مگر در مواردی كه به طور صریح كلمه ژاپن ذكر شده است، زمان تحقق در هر جای دنیا مورد نظر است.
● اشاعه و اجرا
ژاپن با سابقه ترین كشور در انجام مطالعات آینده نگری است. استمرار اجرای مطالعه دلفی در دوره های پنج ساله باعث شده است كه آینده نگری و استفاده از خروجی های آن در جامعه ژاپن به خوبی جا بیفتد.
در دوره های اول مطالعات آینده نگری ممكن است خروجی ها مستقیما وارد روندهای سیاست گذاری شده باشد ولی از دور پنجم به بعد نتایج برنامه به طور رسمی برای هیچ موسسه خاصی فرستاده نشده است. گزارش نهایی در اختیار همگان قرار می گیرد و شركت ها و موسسات تحقیقاتی مختلف در سیاست گذاری های خود از این نتایج سود می جویند.
"موسسه ملی سیاست گذاری علم و فناوری" میزان استفاده شركتها از نتایج چهارمین تمرین را ارزیابی كرده است كه نتایج آن بدین شرح است:
از۲۵۰ شركت و موسسه مورد بررسی، ۵۹% اعلام كرده اند كه نتایج "بسیار مهم" هستند و بیشتر از ۳۶% قضاوتشان این بود كه نتایج "ارزشمند" است. استفاده اصلی از نتایج سازمان علم و فناوری شامل موارد زیر می باشد:
▪ برنامه ریزی برای تحقیق و توسعه و پروژه های اقتصادی ۷۲%
▪ تحلیل گرایش های میان مدت فناوری ۶۱%
▪ تحلیل محتویات خاص موضوعات بررسی شده ۶۰%
"موسسه ملی سیاست گذاری علم و فناوری" هم چنین صحت نتایج اولین بررسی دلفی در سال ۱۹۷۱ را ارزیابی كرده است، آنها دریافته اند كه ۶۴% موضوعات مطرح شده در بررسی اول بعد از ۲۰ سال كاملا و یا تقریبا تحقق پیدا كرده اند.
با در نظر گرفتن این موضوع كه افق زمانی مورد بررسی در برنامه آینده نگری افقی بلندمدت بوده و با توجه به این حقیقت كه بررسی فوق اولین مورد در نوع خود بوده است اعداد و ارقام فوق بسیار امیدبخش است. در ضمن در مواردی نیزكه نتایج آینده نگری با شكست مواجه می شود اغلب مشكل با توسعه فناوری نیست بلكه دلیل اصلی آن تحولات سیاسی و اجتماعی است.
به هر حال ابزارهایی كه ژاپنی ها برای اشاعه و اجرای برنامه آینده نگری خود به كار برده اند هر چه بوده است، اكنون این فرآیند جزء مبانی اطلاعاتی شركت های مختلف تجاری و صنعتی قرار گرفته است.
نویسنده : حمید رضا تبرایی، احسان مظفری پور، پدرام عطایی
مطلب‌های دیگر از همین نویسنده در سایت آینده‌نگری:
|
بنیاد آینده‌نگری ایران |
|
جمعه ۳۱ فروردين ۱۴۰۳ - ۱۹ آوریل ۲۰۲۴
انسان گلوبال
|
|
Twitter
Google
Yahoo
Delicious
بالاترین
دنباله
نسخه‌ی چاپی
ارسال اين مطلب به دوستان